Afrika’nın sömürüden kaçamayan ülkelerinden biri olan Kongo, sıklıkla karıştırılan komşusu Demokratik Kongo Cumhuriyeti ile birlikte Kongo Havzası olarak da bilinen dünyanın...

Afrika’nın sömürüden kaçamayan ülkelerinden biri olan Kongo, sıklıkla karıştırılan komşusu Demokratik Kongo Cumhuriyeti ile birlikte Kongo Havzası olarak da bilinen dünyanın ekvator kuşağındaki en yağışlı, orman nüfusu en yoğun bölgelerinden birisinde yer alıyor.

Kongo Irmağı’nın kuzeyindeki ülke, 1880 yılında İtalyan kökenli Fransız asker Pierre Savorgnan de Brazza’nın yerel Teke Kralı ile yaptığı bir anlaşma sonucu Fransız sömürgesi olmuş ve bağımsızlığını ancak 15 Ağustos 1960’ta kazanabilmiştir.

1963 yılında Alphonse Massamba-Debat’ın Cumhurbaşkanı seçilmesiyle birlikte sosyalizme ve tek parti rejimine yönelen ülke 1968 yılında Marien Ngouabi’nin Cumhurbaşkanı olmasıyla birlikte sosyalist yönelimini güçlendirdi. Bugün hala iktidarda olan Kongo Çalışma Partisi’nin kuruluşunu da içeren bu süreçte ülke, 1970 yılında Kongo Halk Cumhuriyeti adını alırken, yönetim Albay Denis Sassou Nguesso’nun darbesi ile 1979’da silahlı kuvvetlere geçti.

İki kutuplu dünya düzeninin ortadan kalkmasıyla birlikte birçok Afrika ülkesinde olduğu gibi Kongo’da da 1991 yılında bir “Ulusal Konferans” toplandı, Kongo Cumhuriyeti adına ve başlangıçtaki simgelerine geri dönüldü ve 1992 yılında yeni bir Anayasa kabul edildi. Aynı yıl yapılan çok partili seçimlerde Pascal Lissouba Cumhurbaşkanı olurken, siyasi çekişmelerin ardından iç savaşa dönüşen çatışmalar meydana geldi ve 1997 yılında Denis Sassou Nguesso iç savaşı kazanarak yönetimi ele geçirdi ve Anayasayı feshetti. İzleyen yıllarda, ülke ekonomisine büyük zarar veren savaştan sonra düzen yeniden tesis edilirken, 2002 yılında yeni bir Anayasa kabul edildi. Ülke, halen görece istikrarlı bir dönem geçirmektedir.

GENÇ İŞSİZLİĞİ, KONGO’NUN BÜYÜMESINI TEHDİT EDIYOR

Yaklaşık beş milyona ulaşan oldukça genç bir nüfusa sahip olan Kongo’da nüfusun yüzde 40’ı 15 yaşın altında, 15 yaş ve üzeri ile 45 yaş altındakilerin toplam nüfusa oranı ise yüzde 50’ye yaklaşıyor. Nüfusunun yarıdan fazlası başkent Brazavil ve Pointe-Noire’de yaşayan Kongo’da ekonomik faaliyetlerdeki çeşitliliğin çok sınırlı olması, düşük nüfusa rağmen işsizliğin yayılmasına da neden oluyor. İşsizlikten en çok gençler etkilenirken, gençler arasındaki işsizlik ise yüzde 50’ler seviyesinde gerçekleşiyor. Kırsal bölgelerde tarımsal faaliyetlerde iş bulma umudu olmayan gençlerin, başta kamu hizmetleri ve kamu işletmelerinde iş bulma umuduyla kentlere göç etmesi, gençler arasındaki işsizliği artıran en önemli nedenlerden biri olarak gösteriliyor. İşsizlikten eğitimli gençler de büyük ölçüde etkilenirken, daha iyi yaşam beklentilerine karşın almış oldukları eğitimin iş dünyasının beklentileriyle neredeyse hiçbir uyum göstermemesi, eğitimli gençlerin de işsizlikle karşı karşıya kalmalarına yol açıyor. Büyüme ve istihdam üzerine yapılan yeni bir çalışma ile kayıtlı istihdamın 130 bin civarında olduğu, bunun da 80 bininin kamuda yer aldığı belirlenirken, ülkenin yüzde 65’ini kaplayan orman nüfusuyla dünyanın en önemli ormancılık ürünleri ihracatçısı olan ülkede ormancılık sektörü, 11 bin resmi istihdamla en çok istihdam yaratan özel sektör konumunda bulunuyor.

ALTYAPI EKSİKLİĞİ EN BÜYÜK SORUN

Diğer yandan Kongo’da nüfusun yüzde 70’i halen kırsal bölgelerde yaşıyor ve düşük-orta gelir sınıfında yer alıyor. Ülkedeki siyasi istikrarın sağlanmasını takip eden yıllarda, 2010’da yüzde 8,8, 2011’de yüzde 5,1’lik büyüme oranları yakalayan Kongo’nun güncel büyüme beklentisi yüzde 3 olarak açıklanıyor. Büyümede, artan petrol üretimi yoğun olarak etkili olurken, petrol gelirleri halen GSYİH’nin yüzde 70’ini, ihracatın ise yüzde 80’den fazlasını oluşturmaya devam ediyor. Petrolden elde edilen gelir ise ülkenin zayıf tarım politikaları nedeniyle başta tahıl, et, şeker ve yağ gibi temel gıda maddeleri ile ihtiyaç duyduğu sanayi girdilerine harcanıyor. Kongo, petrol yağ ve gazları, bakır ve kalay gibi maden cevherleri ile ağaç ürünleri ihraç ederken, yoğun olarak Çin, İtalya, Gabon, Angola, ABD, Hindistan, Portekiz, İspanya, Fransa, Endonezya, Avustralya ve Tayland ile dış ticaretini sürdürüyor.

Dolayısıyla, son yıllarda sağlanan yüksek oranlı büyümenin, geri bırakılmış fiziki altyapı nedeniyle frenlendiğini söylemek de yanlış olmayacaktır. Örneğin, firmalara yönelik yapılan bir araştırmaya göre elektrik yetersizliği özel sektörün gelişmesinin önündeki en önemli engel olarak görülürken, firmaların yüzde 82’si daha maliyetli olan jeneratör kullanımına bağımlı durumunu sürdürüyor. Diğer taraftan, yetersiz ulaşım altyapısı ve hizmetleri de yatırım ve ticaret hayatında ciddi bir darboğaz oluşturmaya devam ediyor.

Bu çerçevede, ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesi, özel sektör öncülüğünde büyüme ve istihdamın artırılması Kongo’nun en önemli öncelikleri arasında yer alırken, taşımacılık, tarım, ormancılık ve madencilik gibi güçlü büyüme potansiyeli taşıyan sektörlere yönelik kamu yatırımları da artarak sürüyor. Uzmanlar, Kongo’nun, bölgesinde en büyük derin deniz limanına sahip ülke olarak taşımacılıkta merkez olma potansiyeli taşıdığını vurgularken, zengin tarım toprakları ve orman nüfusuna; ağaçlandırmaya
müsait büyük savanlık bölgelere ve dikkate değer bir madencilik potansiyeline sahip olan ülkenin gelecek beklentileri de olumlu seyrediyor.

KONGO’NUN MAKİNE İTHALATI

Kongo’nun makine ithalatına ilişkin BM İstatistik Kurumu’nun açıkladığı resmi rakamlar, ne yazık ki güncel rakamlar değil ve 2015 yılına ait rakamları içeriyor. Bu bağlamda, Kongo’nun 2015 yılı makine ithalatının bir önceki yıla göre yüzde 44,7 artarak 841,8 milyon dolar seviyesinde gerçekleştiğini görüyoruz. Bununla birlikte Kongo’nun başlıca makine tedarikçilerinin yer aldığı BM İstatistik Bölümü verileri ise 2014 yılından daha güncel rakamlar içermiyor. Buna göre Kongo’nun makine ithalatında, 2014 yılında Fransa, Belçika ve Çin en güçlü ticaret partnerleri olurken, Türkiye, Kongo’nun makine ithalatı gerçekleştirdiği ülkeler içerisinde ancak 31’inci sırada yer aldı. Bu dönemde, BM İstatistik Bölümü verilerine göre Türkiye’den Kongo’ya 1,11 milyon dolar değerinde makine ihraç edildi. TÜİK verilerine göre ise 2014’te 3,7 milyon dolar olan bu ihracat, 2015’te yüzde 119 artış gösterdi ve 8,2 milyon dolara yükseldi.

Ülkeler açısından Kongo’nun makine ithalatı incelendiğinde ise 2014’te Hindistan’ın ciddi bir atak yaptığını ve Kongo’ya makine ihracatını yüzde 791,7 oranında artırdığını görüyoruz. Benzer şekilde Almanya Kongo’ya olan makine ihracatını yüzde 63, Hollanda yüzde 60, İtalya yüzde 53,7, Çin yüzde 24,6 ve BAE yüzde 24,4 artırırken, Kongo’nun makine ithalatında lider ülke olan Fransa’nın yüzde 25,3, ikinci sıradaki Belçika’nın yüzde 7,2 ve beşinci sıradaki ABD’nin yüzde 4,4 kayıp yaşaması dikkat çekiyor. Aynı dönemde Kongo’nun makine ithalatında en büyük kaybı ise yüzde 30,2 ile İngiltere yaşamış gözüküyor. Bununla birlikte, kayıplara rağmen Fransa, 125 milyon dolarla Kongo’nun makine ithalatındaki açık ara liderliğini sürdürüyor.

Bu çerçevede Kongo, 84’üncü fasılda 2015 yılı verilerine göre en fazla 8479 GTİP kodlu “Kendine özgü fonksiyonlu makine ve cihazlar” ürün grubunda ithalat yaptı. 2015 yılında söz konusu ürün grubunda 100 milyon 800 bin dolarlık ithalat gerçekleştirilirken, bu rakam 2014 yılında 35,6 milyon dolar olarak gerçekleşmişti. Listenin ikinci sırasında ise 8431 GTİP kodlu “Ağır iş makine ve cihazlarının aksam ve parçaları” ürün grubu bulunuyor. Kongo, 2015 yılında söz konusu kalemde 94,3 milyon dolar değerinde makine ithal ederken, bu ürün grubunda 2014 yılında 68,7 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirilmişti. Kongo’nun 2015’te 84’üncü fasılda en fazla ithalat gerçekleştirdiği üçüncü kalem 8481 GTİP kodlu “Muslukçu, borucu eşyası-basınç düşürücü, termostatik valf dâhil” ürün grubu oldu. Söz konusu ürün grubunda 88,2 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirilirken bu rakam 2014’te 71,9 milyon dolar seviyesindeydi. Diğer yandan, 2015 yılına ait Kongo’nun makine ithalatında ilk 10 ürün grubunun tamamında ciddi artışlar yaşandığını, 84. fasıla ait toplam ithalatta ise yüzde 44,7 artış olduğunu yeniden hatırlatalım. Bu çerçevede en güçlü artış, yüzde 397,2 ile 8487 GTİP kodlu “Bu faslın başka yerinde yer almayan makinelerin aksam ve parçası” ürün grubunda gerçekleşti. Ayrıca 8479 GTİP kodlu “Kendine özgü fonksiyonlu makine ve cihazlar” ürün grubundaki yüzde 182,6 ve 8428 GTİP kodlu “Kaldırma, istifleme, yükleme, boşaltma makine ve cihazları” ürün grubundaki yüzde 132,4’lük artışlar da dikkat çekiyor.

Son olarak, 2015 yılında Kongo’nun makine ithalatındaki yüzde 44,7’lik artışa rağmen toplam ithalat içerisindeki makine sektörü payının 2014’teki yüzde 17,3 seviyesinden 2015’te yüzde 16’ya gerilediğini de anımsatalım.

KONGO PAZARI OLDUKÇA BAKİR

BM İstatistik Bölümü verilerine göre Türkiye, Kongo’nun makine ithalatında 2014 yılında 31’inci sırada yer almıştı. Kongo’nun resmi istatistiksel rakamları henüz yayımlanmamış olsa da güncel TÜİK verileri, Türkiyeli makine üreticilerinin 2015 yılında yüzde 119’luk artış yakaladığını ve Kongo’ya 8,2 milyon dolar değerinde makine ihraç ettiğini söylüyor. Türkiye’nin 2015 yılında, 84’üncü fasılda Kongo’ya gerçekleştirdiği makine ihracatı içinde ilk sırada 8474 GTİP kodlu “Toprak, taş, metal cevheri vb. ayıklama, eleme vb. için makineler” ürün grubu yer alırken, söz konusu kalemde Kongo’ya yüzde 176’lık artışla 2,4 milyon dolar değerinde makine ihraç edildi. Bu rakam, 2014 yılında 893 bin dolar olarak ölçülmüştü. Listenin ikinci sırasında bulunan 8415 GTİP kodlu “Klima cihazları- vantilatörlü, ısı, nem değiştirme tertibatlı” ürün grubunda ise yüzde 5.112’lik ciddi artışla 954 bin dolarlık ihracat gerçekleştirildi. Bu artış, aynı zamanda Türkiye’nin Kongo’ya makine ihracatındaki en güçlü artış olarak da dikkat çekerken, bu ürün grubunda 2014 yılı ihracatı sadece 18 bin dolardı. Üçüncü sıradaki 8428 GTİP kodlu “Kaldırma, istifleme, yükleme, boşaltma makine ve cihazları” ürün grubunda ise yüzde 802 artışla 776 bin dolarlık ihracat gerçekleştirildiğini söylemeliyiz. Bu ürün grubundaki 2014 yılı ihracatı ise sadece 86 bin dolar olarak ölçülmüştü.

Toparlarsak, Kongo pazarı, küresel makine ithalatındaki alımlarını ciddi oranlarda yükseltmeye devam ediyor. Bu doğrultuda Türkiye’den gerçekleştirilen makine ithalatında hızlı büyümeler görülse de Kongo pazarının önemli bir potansiyel barındırdığını ve Türk makine ihracatçılarının Kongo pazarından daha fazla pay alabileceğini söylemeliyiz.

KONGO’NUN MAKİNE İHRACATI

Kongo’nun ülke bazında makine ihracatı ise BM İstatistik Bölümü verilerine göre, 2014 yılında yüzde 9,7 kayıpla 65,6 milyon dolar seviyesinde gerçekleşti. Bu dönemde, Gabon, ABD ve İngiltere Kongo’nun en güçlü ticaret ortakları olurken, Fransa, Kamerun, İtalya, BAE, Singapur ve Angola Kongo’nun makine ihracatındaki önemli ülkeler olmayı sürdürdü. Bu dönemde, Çin’in geçmişte hiç alım yapmadığı Kongo’dan 2,4 milyon dolarlık alım yapması dikkat çekerken, İtalya’nın yüzde 260,5 ve Gabon’un da yüzde 101,1 oranında ithalat artışı gerçekleştirdiğini söylemeliyiz. Yine bu dönemde Türkiye’nin Kongo’dan makine ithalatı yapmamış olduğunu da bir dipnot olarak eklemeliyiz.

Kongo, 84’üncü fasıl itibarıyla 2014 yılında, en fazla 8431 GTİP kodlu “Ağır iş makine ve cihazlarının aksam ve parçaları” ürün grubunda ihracat gerçekleştirdi. Bu ürün grubunda 19,6 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirilirken, 8430 GTİP kodlu “Toprak, maden cevheri taşıma, ayırma, seçme vb. iş makineleri” ürün grubu 6,9 milyon dolarla ikinci, 8413 GTİP kodlu “Sıvılar için pompalar, sıvı elevatörleri” ürün grubu 6,3 milyon dolarla üçüncü sırada yer aldı. BM İstatistik Bölümü verilerine göre 2014’te Kongo’nun makine ihracatı içerisindeki ilk 10 ürün grubunda yüzde 413’e ulaşan artışlar kadar yüzde 34,3’lük kayıpların da olması, pazarın dengesiz bir grafik izlenimi verdiğini ortaya koyuyor. Bu kapsamda 

Kongo’nun makine ihracatında n güçlü yükseliş yüzde 413 ile 8426 GTİP kodlu “Gemi vinçleri, maçunalar, halatlı vinçler, döner köprüler” ürün grubunda yaşanırken, en güçlü düşüş ise yüzde 38,5 ile 8431 GTİP kodlu “Ağır iş makine ve cihazlarının aksam ve parçaları” ürün grubunda gerçekleşti.

Son olarak, Kongo’nun makine ihracatı 2014 yılında yüzde 9,7 gerilese de, toplam ihracat içerisindeki makine sektörünün payının 2013’teki yüzde 0,6 seviyesinden 2014’te yüzde 0,9’a yükseldiğini de söylemeliyiz.

TÜRKİYE-KONGO DIŞ TİCARETİ

Türkiye ile Kongo arasındaki ticari ilişkiler, genellikle potansiyelinden uzakta seyrediyor. TÜİK verilerine göre 2000 yılında 4 milyon dolar olan iki ülke arasındaki dış ticaret hacmi yıllar içinde düzenli bir yükseliş grafiği sergileyerek, 2005 yılında 29,5 milyon dolara, 2010’da 56,6 milyon dolara ve 2014’te en yüksek düzeyine ulaşarak 181,5 milyon dolara ulaştı. Son iki yıldır azalan bir grafiğe dönüşüyor olsa da iki ülke arasında geçtiğimiz yıl 111,1 milyon dolarlık dış ticaret gerçekleşti.

Türkiye, Kongo’ya en çok makarna, ahşap inşaat malzemeleri, alüminyum inşaat ve inşaat aksamı, tavuk eti, aydınlatma cihazları, mobilya, demir veya alaşımsız çelikten çubuklar, plastik ambalaj malzemeleri, yontulmaya veya inşaata elverişli işlenmiş taşlar, maya, demir-çelik inşaat ve inşaat aksamı, alüminyum sac, tişört, tohum, hububat tasnif, ayıklama makineleri, izole kablo ve teller, elektrik kontrol ve dağıtım tabloları ihraç ederken, Kongo’dan ağaç ürünleri, tabii kauçuk, sakız ve bakır ithal ediyor.