Bir Orta Amerika ülkesi olan Kosta Rika’nın İspanyolca’daki anlamı “Zengin Sahil”dir. Sıkça dile getirilen bir söylenceye göre ünlü kâşif Kristof Kolomb, Güney Amerika’ya gerçekleştirdiği dördüncü seferinde, 1502...

Bir Orta Amerika ülkesi olan Kosta Rika’nın İspanyolca’daki anlamı “Zengin Sahil”dir. Sıkça dile getirilen bir söylenceye göre ünlü kâşif Kristof Kolomb, Güney Amerika’ya gerçekleştirdiği dördüncü seferinde, 1502 yılında bu ülkenin kıyılarına ilk kez vardığında, “Buradaki iki günümde, Hispanyola’da dört yılda gördüğümden daha fazla altın gördüm” demiş ve bu heyecanla bu toprakların adını “Zengin Sahil” olarak nitelendirmiş. Ancak, Kolomb döneminde 400 bin olan yerli nüfusun ağır çalışma koşulları ve yeni hastalıklara maruz kalmalarıyla daha 1600’lü yıllardan itibaren 8 bine düşmesi, Kosta Rika’nın devam eden yıllarda fakirleşmesini de beraberinde getirmiş.

Kuzeyde Nikaragua, güneydoğuda Panama ile komşu olan ülkenin batısında Büyük Okyanus, doğusunda ise Karayip Denizi yer alıyor. Ülke ekonomik olarak fakir olsa da, coğrafi koşullar Kosta Rika’yı bütün olarak bir doğal parka dönüştürmüş. Bu anlamda Kosta Rika, doğal hayat anlamında “Zengin Sahil” ismini sonuna kadar hak ediyor. Zengin sahil şeritleri ve muhteşem plajlara sahip olan Kosta Rika’nın doğal güzellikleri sadece bunlarla da sınırlı değil: Yüz ölçümü olarak oldukça dar topraklara sahip olan ülke, hem bitki hem de hayvan varlığı açısından nadir görülen türleri barındırdığı doğa parklarında, tüm dünyadaki doğal yaşamın yüzde 5’ine tek başına ev sahipliği yapıyor ve bu anlamda doğaseverler için eşsiz bir deneyim vaat ediyor. İspanyolların yaklaşık 300 yıl süren koloni hâkimiyetleri boyunca Kosta Rika’nın idare merkezinden uzaklığı, Kolomb’un tasvirinin aksine altın ve gümüş gibi kaynaklardan yoksun olması ve dışarıyla tek başına ticaret yapabilmesine izin verilmemesi, ülkenin yoksul ve seyrek nüfuslu bir bölge haline dönüşmesine sebep oldu. Hatta tarihçilere göre Kosta Rika, tüm İspanyol İmparatorluğu’nun en fakir kolonisi olarak bile gösteriliyor. Bu durum, İspanya’nın Kosta Rika’yı kendi kaderine terk etmesine neden olurken, çalıştırmak için yerli iş gücünden de yoksun olan halk, sahip oldukları küçük toprakların üzerinde kendi başlarına tarımla uğraşmak zorunda kaldı. Orta Amerika ülkelerinin 1821 yılında İspanya’dan bağımsızlığını ilan ederek aralarında kurdukları federe cumhuriyete Kosta Rika da katılırken, seçilen ilk valinin güvenilir bir yargı sistemi oluşturması, ülkenin ilk gazetesini kurması ve ücretsiz eğitimi yaygınlaştırması, Kosta Rika’nın bugününü de etkileyen en önemli atılımlardı. Ancak daha da önemlisi, o güne kadar sadece kendini geçindirme seviyesinde olan kahve üretiminin 1820’li yıllarda teşvik edilerek bir ihraç ürününe dönüştürülmesi, bu amaçla kahve yetiştirmek isteyen her köylüye karşılıksız toprak verilmesi, Kosta Rika’nın günümüzde de dünyanın en güçlü kahve çekirdeği üreticilerinden biri olmasının en önemli nedeni olarak gösteriliyor.

ORTA AMERİKA’DA DIKKAT ÇEKEN ÜLKE

19’uncu yüzyılda İspanya’dan bağımsızlığını kazandığında dış dünyaya kapalı ve isminin aksine fakir bir ülke olan Kosta Rika, zamanla Orta Amerika’nın gelişmiş ve çok ziyaret edilen ülkelerinden biri haline geldi. Kendisiyle aynı gelir seviyesindeki ülkelere göre çok daha fazla insani kalkınma gerçekleştirdiği için 2010 yılında Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından örnek ülke olarak seçilen Kosta Rika, 2011’de ise yine aynı kuruluş tarafından insani kalkınma ve eşitsizlikle mücadelenin yanı sıra sürdürülebilir çevre politikaları konularında da örnek ülke olarak gösterilmişti. 2017’de yılın 300 gününü yenilenebilir enerji kaynaklarından elde ettiği enerjilerle karşılayan Kosta Rika, karbon salımı en düşük ülkeler arasında da gösteriliyor.

TİCARETİN YÜZDE 40’I ABD İLE YAPILIYOR

Kosta Rika, her ne kadar bir turizm ülkesi olarak anılsa da, ekonomik anlamda kazancının yüzde 55’ini tarımdan sağlamayı sürdürüyor. Ülkede hayvancılık sektörü de gelişmiş bir seviyede yer alırken, Kosta Rika, Orta Amerika’nın en çok süt ürünleri ihraç eden ülkesi olarak dikkat çekiyor. Kuru ve yağışlı olmak üzere iki mevsime sahip olan Kosta Rika’da yağmurların düzenli olarak yağması ve ülkedeki yanardağların külleriyle beslediği verimli toprakları, tarımı kârlı bir sektör haline getirmiş durumda. Ülkenin ihraç ürünleri arasında muz, kahve çekirdeği, hazır gıda, palmiye yağı, integral devre ve mikro elektronik, tekstil, tıbbi malzeme bulunurken, ithal kalemleri arasında ise ham maddeler, tüketim malları, sermaye malları ve petrol yer alıyor. Kosta Rika’nın dış ticaret hacminin yüzde 40’ı ABD’ye yönelik gerçekleşirken, ülkenin son yıllarda önemli düzeyde dış yatırım çekmeye başladığını da söylemeliyiz. Ülke, Dünya Bankası 2017 İş Yapma Kolaylığı Raporu’nda 190 ülke arasında dünyada 61’inci, Güney Amerika ülkeleri arasında ise dördüncü sırada yer alıyor.

Meksika, Panama, Şili, Kanada, Çin ve Haziran 2013’te EFTA ülkeleriyle Serbest Ticaret Anlaşmaları imzalayan ülke, 2012 yılından bugüne Orta Amerika ülkeleriyle AB arasındaki kapsamlı Ortaklık Anlaşması’nın da tarafı konumunda. Diğer yandan Kosta Rika, iyi eğitim almış işgücü ve Orta Amerika’da kuzey ve güney pazarlarında kolay giriş sağlayan, Avrupa ve Asya pazarlarına da direkt geçiş veren Okyanus bağlantılarıyla ticari gelişmesini sürdürürken, yüzde 100’e ulaşan okuma-yazma oranıyla da küresel ölçekte dikkat çeken bir konumda yer alıyor.

EKONOMİSİ BÜYÜMEYE DEVAM EDİYOR

Kosta Rika’nın ekonomisi tarıma dayalıyken, nüfusunun yüzde 55’i de tarım ile uğraşıyor. Ülke halen dünyanın en çok kahve üreten ülkelerinden biri konumunda bulunuyor. Yine muz ürünleri de Kosta Rika ihracatında önemli bir paya sahip. Bu kapsamda Kosta Rika, Orta Amerika’nın en çok süt, kakao ve muz ürünleri ihraç eden ülkesi olmaya devam ediyor.

Sanayi açısından gelişmemiş olan ülkede çoğunlukla küçük çaplı işletmeler yer alıyor. Sanayi üretiminde tarıma dayalı şeker rafinerileri ve gübre fabrikaları ön planda yer alırken, son yıllarda tüketici elektroniği, tekstil ve tıbbı ürünler de sanayi imalatında önemli oranda gelişim göstermeye devam ediyor. 2014 yılında yüzde 3,5 ve 2015 yılında yüzde 3,6 oranında büyüyen ülke ekonomisi 2016 yılında yüzde 4,5 oranında büyüme sergilemişti. 2017 yılında ise yüzde 3,8 oranında büyüyeceği tahmin edilen ülkede orta sınıfın tüketim harcamaları büyümeyi destekleyen en önemli unsur olmayı sürdürüyor. Turizm ve inşaat sektörlerinin, ABD ve Avrupa’daki ekonomik gelişmelere bağımlılığı yüksek olsa da özellikle Orta Amerika Serbest Ticaret Anlaşması’nın (DR-CAFTA) etkisiyle yüksek teknoloji yatırımlarındaki gelişimin sürmesi öngörülüyor. Diğer yandan, ülkede telekom, sigortacılık ve enerji gibi önemli sektörlerin özel girişime açılması ve altyapı yatırımlarının hızlanmasıyla birlikte bu sektörlerde de büyüme beklentisi yüksek seyrediyor.

42 ÜLKE İLE STA’SI BULUNUYOR

Kosta Rika’nın 2016 yılı ihracatının yüzde 13’ü medikal cihazlardan oluşuyordu. Muz yüzde 8,7, ananas, guava ve mango yüzde 8,6, ortopedik cihazlar yüzde 4,4 ve kahve ise yüzde 3,2 ile ülkenin ihraç ettiği diğer başlıca ürünler olarak sıralanıyor. Tarım ve gıda ürünlerinin ülke ihracatındaki payı da toplamda yüzde 44 olarak gerçekleşmeye devam ediyor.

Kosta Rika’nın ihracatının ülke bazında fazla çeşitli olmadığı, ağırlıklı olarak ABD ve AB ülkelerine yöneldiğini de söyleyebiliriz. Hâlihazırda 42 ülke ile Serbest Ticaret Anlaşması bulunan Kosta Rika, ihracatının yaklaşık yüzde 90’ını bu ülkelere gerçekleştiriyor. Ülkenin 2016 yılı ihracatında yüzde 40,9 payla ABD ilk sırada yer alırken, Panama yüzde 5,6, Hollanda yüzde 5,5, Belçika yüzde 5,4, Nikaragua yüzde 5,2 ve Guatemala yüzde 5,2 ile Kosta Rika’nın diğer önemli ihraç pazarlarını oluşturuyor. Türkiye ise 2016’da Kosta Rika ihracatında yüzde 0,5 pay ile 21’inci sırada yer almıştı. Kosta Rika’nın ithalatında ise 2016 yılında işlenmiş petrol ürünleri yüzde 8, binek otomobilleri yüzde 4,6, telefon cihazları yüzde 4,1, ilaç yüzde 3,3, medikal cihazlar yüzde 1,7, otomatik bilgi işlem makineleri yüzde 1,6 ve eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar yüzde 1,4’lük paya sahip bulunuyor.

2016 yılı ithalatının yüzde 37,2’sini ABD’den gerçekleştiren Kosta Rika’nın diğer başlıca tedarikçileri de yüzde 13,6 ile Çin, yüzde 6,9 ile Meksika, yüzde 3,1 ile Guatemala, yüzde 2,7 ile Japonya ve Almanya olarak sıralanıyor. Türkiye, aynı dönemde Kosta Rika’nın ithalatında yüzde 0,4 payla 32’nci sırada yer alıyordu.

KOSTA RİKA’NIN MAKİNE İTHALATI

Kosta Rika, 2016’da 15,3 milyar dolar tutarında mal ve hizmet ithal ederken, bunun 1,38 milyar dolarlık bölümü makine ve aksamlarına aitti. Kosta Rika’nın 2016 yılı makine ithalatında ABD, Çin ve Meksika ilk üç sırayı paylaşırken, Türkiye, Kosta Rika’nın makine ithalatı gerçekleştirdiği ülkeler içerisinde ancak 39’uncu sırada yer alabiliyor. BM İstatistik Bölümü verilerine göre Kosta Rika, 2016’da Türkiye’den 900 bin dolar değerinde makine ithal etti. Ülkeler açısından Kosta Rika’nın makine ithalatı incelendiğinde ise ilk 10 ülke içerisinde Almanya, İtalya, Japonya, Brezilya, İspanya, Panama ve Guatemala’nın yer aldığı görülüyor. Bu çerçevede Kosta Rika, 84’üncü fasılda 2016 yılı verilerine göre en fazla 8471 GTİP kodlu “Otomatik bilgi işlem makineleri, üniteleri” ürün grubunda ithalat yaptı. 2016 yılında söz konusu ürün grubunda yüzde 0,5’lik artışla 252 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirilirken, bu rakam 2015 yılında 251 milyon dolar olarak gerçekleşmişti. Listenin ikinci sırasında ise 8418 GTİP kodlu “Buzdolapları, dondurucular, soğutucular, ısı pompaları” ürün grubu bulunuyor. Kosta Rika, 2016 yılında söz konusu kalemde yüzde 8,1’lik düşüşle 100 milyon dolar değerinde makine ithal ederken, bu ürün grubunda 2015 yılında 109 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirilmişti. Kosta Rika’nın 2016’da 84’üncü fasılda en fazla ithalat gerçekleştirdiği üçüncü kalem ise 8443 GTİP kodlu “Matbaacılığa mahsus baskı makineleri, yardımcı makineler” ürün grubu oldu. Söz konusu ürün grubunda da yüzde 0,3’lük kayıpla 90 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirilirken, bu rakam 2015’te 91 milyon dolar seviyesindeydi. Kosta Rika’nın makine ithalatındaki ilk 10 ürün grubu içerisinde en yüksek artış ise 8422 GTİP kodlu “Yıkama, temizleme, kurutma, doldurma işleri için makine ve cihazlar” ürün grubunda oldu. Bu ürün grubunda 2016’da yüzde 72,4’lük artışla 44 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirildi.

AMERİKA PAZARINA GİRİŞ KAPISI

Diğer yandan, BM İstatistik Bölümü verilerine göre Türkiye, Kosta Rika’nın makine ithalatında 900 bin dolar ile 39’uncu sırada yer almaya devam ediyor. TÜİK rakamlarına göreyse 84’üncü fasılda Türkiye’nin Kosta Rika’ya ihraç ettiği makine ürünleri 946 bin dolar olarak gerçekleşti. Bu ürünler içerisinde ilk sırada 8436 GTİP kodlu “Tarla ve bahçe tarımı, kümes hayvancılığı ve arıcılığa mahsus makineler” ürün grubu yer alırken, söz konusu kalemde Kosta Rika’ya 2016’da 257 bin dolar değerinde makine ihraç edildi. Listenin ikinci sırasında bulunan 8474 GTİP kodlu “Toprak, taş, metal cevheri ayıklama, eleme makineleri” ürün grubunda ise 152 bin dolarlık ihracat gerçekleştirildi.

Diğer yandan, Türkiye ile Kosta Rika arasındaki ticaret incelendiğinde, bu ülkeye ihracatımızın 2009-2014 yılları arasında düzenli olarak arttığı, 2015 yılında ise ihracatın yüzde 1,8 azaldığı görülüyor. Kosta Rika’dan gerçekleşen ithalat ise 2015 yılında yüzde 26,8 azaldı ve Türkiye aleyhindeki ticaret açığı aynı yıl önemli ölçüde azalarak 1,7 milyon dolara geriledi. Kosta Rika’ya olan ihracat 2016 yılında da bir önceki yıla göre yüzde 2 azalarak 47 milyon dolar seviyesinde kalırken, Kosta Rika’dan gerçekleşen ithalat da yüzde 11 azaldı ve 44 milyon dolar olarak gerçekleşti. 2016 yılında iki ülke arasındaki ticarette dış ticaret açığı ilk defa lehimize döndü.

Kosta Rika’ya 2016 yılında yapılan ihracatta demir-çelik çubuk haricinde demir-çelik profil, demir-çelikten yassı hadde ürünleri, demir/çelik filmaşin, çikolatalı mamuller, çimento mikserleri, traktör, akrilik polimerleri, buğday unu ve alüminyumdan inşaat ve inşaat aksamı gibi ürünler öne çıkarken, aynı dönemde Türkiye’nin Kosta Rika’dan gerçekleştirdiği ithalatta da medikal cihazlar, muz, ananas, protez organlar ile elektronik entegre devreler öne çıkıyor. Sonuç olarak, küçük bir pazar olmasına rağmen, siyasi açıdan istikrarlı bir ülke olması, stratejik coğrafi konumu, eğitimli işgücü, liberal ekonomisi, İngilizcenin yaygın kullanımı ve vergilerin düşük olması sayesinde Kosta Rika, diğer Orta Amerika pazarlarına ve ABD pazarına giriş noktası olarak da değerlendirilebilir.