Kurtuluş savaşı surecinde ucak sanayimizin bulunmayışı buyuk sıkıntılara sebep olmuştu. bunu goren buyuk onder ataturk savunma ve harp sanayi konusundaki son teknolojiyi temsil eden havacılık sanayinin kurulması icin...

Birinci Dünya Savaşı ve daha sonra Kurtuluş Savaşı süresince uçak sanayimizin bulunmayı şı büyük sıkıntılara sebep olmuştu. Bu sıkıntılar kimi zaman öyle boyutlara ulaşmış ki, malzemesizlik ve bakımsızlıktan uçaklar onarılamaz hale gelmişti. Bu durumu bizzat yasayan büyük önder Atatürk, savunma ve harp sanayi konusundaki son teknolojiyi temsil eden havacı lık sanayinin kurulması için Cumhuriyet'in ilanından sonra direktif verdi. Fabrikanın kuruluşu için çalışmalara başlandı. Bunun için geniş çaplı bir araştırma yapılmış ve konuyla ilgili olarak yurtdı şındaki firmalara teklifler götürülmüştü. Çalışmaların sonucunda, Türk Tayyare Cemiyeti ile uçak üreticisi Junkers Şugzeugwerke A.G. arasında 15 Ağustos 1925 tarihinde yapılan anlaşma gereğince, Türkiye'de uçak ve motorlarını imal etmek amacıyla Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi (TOMTAŞ) kuruldu.

UCAK PARCALARI DEVELER VE KAĞNILARLA TAŞINDI
Merkezi Ankara’da olan şirket ilk olarak Eskişehir'de küçük bir tesis kurarak Hava Kuvvetlerinde bulunan Junkers uçakları- nın küçük onarım işlerini yapmaya başladı. Ayrıca Hava Kuvvetlerinde bulunan Junkers uçaklarını geniş çaplı bakımlarını yapmak ve üretimini gerçekleştirmek amacıyla Kayseri'de bir fabrika kurulması kararlaştırıldı. Bu fabrikanın Kayseri'de kurulmasında, etrafı dağlarla çevrili bir ovadaki şehrin stratejik konumunun ve havacılık için 1. derecede önemli olan, şehrin güney kesimindeki geniş ve düz bir alanın varlığı önemli birer etken olarak gösteriliyordu. Kurulacak fabrika için her türlü teçhizat Almanya'dan getirildi. Gerekli malzemeler Hamburg’dan Mersin’e kadar denizyolu ile Mersin’den Ulukışla’ya kadar trenle, Ulukışla'dan Kayseri’ye dek ise zamanın en çok kullanılan ulaşım aracı kağ- nı ve develerle taşındı. Tamamını çelik konstrüksiyon olan 11 liangarm temeli atılmış, bunların 6'sının inşaatı 1 yıl içinde tamamlanmış ve tezgahlar monte edilmişti. Fabrikanın kurulmasında ve işletmeye açılmasında kalifiye insan gücü ihtiyacı, Almanya’dan getirilen 5 mühendis, 120 Alman işçisinin yanı sıra 240 Türk isçisi ile karşılandı. Fabrika 6 Ekim 1926'da Milli Müdafaa Vekili Recep Peker, TOMTAS İdare Meclisi Başkanı Refik Koraltan ve Kayseri Belediye Reisi İbrahim Sefa tarafından açıldı. Fabrikada 6 hangarda, birisi 100 Kw'hk, ikisi de 200 Kw olan dizel motorları ndan enerji elde edilerek, 170 personel ile faaliyete başlandı. Böylece şehirde modern tarzda ilk büyük sanayi tesisi üretime geçilmişti. Aynı zamanda fabrikadaki Türk işçileri, daha doğrusu Kayseri halkı da makine, motor ve metalle tanışmıştı.

VE ŞİRKET KAPANIYOR
Fabrikanın açılmasıyla birlikte, Junkersa 20, F 13 ve G-23 uçaklarının bakım, onarı m ve revizyon işlemlerine başlandı. Fabrikada çalışan Alman isçi ve mühendislere verilen yüksek ücretlerin bakım ve onarım maliyetlerini artırması, Alman ve Türk personel arasında huzursuzluğa yol açan ücret farkı, anlaşma gereği yükümlülüklerden bazılarının yerine getirilmemesi gibi sebeplerden dolayı anlaşmazlı k çıkmış ve şirket 28 Haziran 1928 tarihinde kapatılıyor. 1930 yılında Tayyare Cemiyeti, şirketi hesabına tasŞye ederek fabrikayı Milli Müdafaa Vekaleti'ne devretmiş ve yıl sonuna doğru tekrar uçakların bakım ve onarımına devam edilmiş. 1932 yılına gelindiğinde ise Milli Müdafaa Vekâleti ile Amerikan ile Curtiss Aeroplane and Motor Company mc. frması arasında yapılan anlaşma sonucu, Curtiss Hawk ve Şedgllng uçaklarının üretimine başlanmış. Toplam 33 adet Curtiss Hawk ve 8 adet Şedgling uçağı imal edildikten sonra ise bu uçakların üretimine son veriliyor. Fabrikada imal edilen Şedglinglerden birisi Yüzbaşı Enver Akolu (Emekli General) tarafından Tahran'a götürülerek Türk Devletinin hediyesi olarak İran'a verilmiş.

UCAKLAR HAVALANIYOR
Fabrikada imal edilen ve revizyonu yapı- lan uçaklar iniş ve kalkış için fabrikaya 5 kilometre mesafede, şehrin batısında bulunan Çorakçılar Mevkiine şehrin caddeleri dar olduğu için kanatları sökülüp atlı arabalarla çekilerek götürülüyor. Tecrübe uçuşlarını ise genç Türk pilotları gerçekleştiriyor. 1933 ortalama doğru fabrika tümüyle Milli Müdafaa Vekaleti'ne devredilerek yeniden bir açılış yapılıyor. 1935 yılında 3 ayrı tipte toplam 50 adet planör, Türkkuşu adına imal ediliyor. 1933-1934 yıllarında ise fabrika sahasındaki meydan uçuşa açılıyor. 1936 yılında Alman uçak üreticisi Gothear Waggoii Fabrik A.G. ile lisans anlaş ması yapılarak 1937 yılından itibaren Gotha 145 uçaklarının, üretimine başlanmı ş ve bu uçaklardan toplam 45 adet imal edilmiş. Yine 1936 yılında Polonya'nın Panstwowe Zaklady Ionicze Şrması ile lisans anlaşması yapılarak 1937 yılından itibaren PZL- 24A -24C uçaklarının imalatına başlanmı ştır. Bu uçaklardan da toplanı 24 adet üretilmiş. 1940 yılında ise İngiliz Philhips And Powis Aircraft Ltd. firmasıyla lisans anlaşması yapılarak Magister imalatına başlanmı ş. Bu uçaktan toplam 24 adet imal edilmiştir. Yaklaşık 10 yıl içerisinde 5 farklı tipte toplam 134 uçak üretilmiş. Ayrı ca 1937-1947 yılları arasında 24 tip uçak fasbatı ve 14 tip motor revizyonu gerçekleştirilmiş. 1950 yılından itibaren Tayyare Fabrikası'nın adı kaldırılarak Hava ikmal Merkezine dönüştürülmüştür. Tesis, Hava Kuvvetleri Komutanlığı'na ait pervaneli uçakların, onarım ve fasbatların, muhtelif tip taşıt araçları ile yer teçhizatı onarım ve revizyonlarını üstlenmiş. Dış kaynaklardan yedek malzeme temini güçleştikçe, Hava Kuvvetlerinin ikmal, bakım ve onarım gücünün devam için fabrika geliştirilerek bir kısmı malzemenin üretimine geçilmiş. Türkiye'deki üç ikmal merkezinden biri olan Kayseri 2. Hava İkmal Bakini Merkezi'nde günümüzde yüksek teknolojik sistemlerle Hava Kuvvetlerinin ihtiyaçları yönünde üretim yapıyor.