İktisatcı besim ustunel, 1950’lerde ‘milli gelir makinesi’ni turkiye’ye getirtti. iktisat oğrencilerine milli gelir hesaplamalarını anlatmak icin yapılan makineden dunyada sadece 14 adet bulunuyor. bunlardan bir tanesi de istanbul universitesi iktisat ...

Bundan yaklaşık 1,5 sene evvel Türkiye’de milli gelir hesaplanması na ilişkin ciddi tartışmalar yaşanmıştı. Yeni ortaya konan hesaplama yöntemiyle kelimenin gerçek anlamıyla bir gecede zenginleşmiştik. Eski hesaba göre kişi başına 5.480 dolar kazanıyorduk. Yeni yöntemin gelmesi ile birden kişi başı gelirimiz 7.500 dolara yükselmişti. Tüm bu tartışmaların ortasında Türkiye’nin iktisat tarihinden ders niteliğinde bir makine keşfedildi. 1950’li yıllardan beri orada duruyordu fakat bizim tekrardan keşfetmemiz 2008 yı- lını bulmuştu. İktisatçı A.W. Philips’in icat ettiği ve iktisat öğrencilerine milli gelir hesaplamalarını anlatması için yaptığı “milli gelir makinesi”nden bahsediyoruz.

İKTİSATCI BESİM USTUNEL GETİRDİ
Philips’in icat ettiği ve patentini aldığı makineyi Türkiye’ye İstanbul İktisat Fakültesi’nin efsane hocalarından Prof. Dr. Besim Üstünel getirdi. Üstünel bahsi geçen makine ile London Schools of Economics’te eğ itim gördüğü yıllarda tanıştı. Milli gelirin ne şekillerde oluştuğunu ve ekonomi içerisinde ne şekillerde hareket ettiğini anlatan bu pedagojik makineyi çok beğenen Üstünel, o dönem İstanbul İktisat Fakültesi’nin Dekanı olan Refi Şükrü Tuvla’ya makinenin İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’ne kazandırılması için ricada bulundu. Bu ricası kabul gören Üstünel’in çabalarıyla 1950’li yıllarda makine Türkiye’ye getirildi. O makine bugün halen İktisat Fakültesi binasında duruyor. Makine hakkında bir makale de kaleme alan İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Serdar Ongan, bu makineyi icat eden Philips’in mühendislik formasyonuna sahip bir iktisatçı olduğunu söylüyor. Philips o dönem etkili olan Keynesyen iktisadın detaylarını anlatmak için bu makineyi icat etmiş. İlk olarak 1949’da yapılan bu makineden günümüzde tüm dünyada 14 adet bulunuyor. Londra’daki Bilim Müzesi ve Ford’un ABD’deki Genel Merkezi’nde de bu makineden birer adet bulunuyor.

MAKİNE NASIL İŞLİYOR?
Makinenin işleyişini bizim için açıklayan Ongan evvela bu makinenin zamanında öğrenciler tarafından ilgiyle karşılandığı- nı söylüyor. Doç. Dr. Serdar Ongan, makinenin üzerinde yer alan şeffaf boruların içine, akışı izleyebilmek için renkli sular konulduğunu söylüyor. Borular içindeki sular, ekonomide yer alan para miktarını temsil ediyor. Borular içinde hareket eden su yani gelir olarak düşünülebilir. Su yani gelir belli bir aşamaya çıktıktan sonra başka borulara akmaya başlıyor. Bunlardan bir tanesi vergi borusu, bir di- ğ eri de tasarruf borusu. Bunların dışında bir de ülke ekonomisinde yapılan tüketim harcamaları borusu bulunuyor. Su bu borulara bölünüyor. Eğ er derste anlatılan açık ekonomi modeliyse, bu sefer de ilave borular ve tanklar da devreye sokuluyor. Bu ilave boru ve tanklar da ihracat ve ithalat giriş çıkışlarını sembolize ediyor. Tabii borulardaki suyun akışını faiz ve döviz kuru gibi veriler de belirleyebiliyor. Dolayısıyla bu veriler de unutulmamı ş. Fakat bu parametreler yedek tanklara bağlı. Bu tanklar açıldığı zaman ilgili verilerin ekonomiye nasıl etkide bulun duğu da ölçülebiliyor. Tüm bu akıştan sonra gelir tankta toplanıyor. Ama ne kadar toplanacağı daha doğrusu milli gelirin ne kadar olacağı, bu boruların muslukları yla ayarlanıyor. Tüm bu akıştan sonra makine size o ülkenin milli gelirini hesap ediyor. Bu hesabı da tanklara ve borulara tutturulmuş ipli makaraya bağ lı bir kalem ile yapıyor. Bu kalemler boruları n ve aksamların yanında yer alan tahtaya, ekonominin bütün dönüşümünü, milli gelir grafiklerini çiziyor. Böylelikle iktisat hocaları öğrencilerine bu konuda anlatmak istediklerini somut olarak açık açık anlatıyorlar. İktisat hocası Besim Üstünel’in Türkiye’ye getirdiği bu makine, yurt dışındaki gelişmelere ne kadar açık olduğumuzu gösteriyor. Tarihten günümüze ulaşan bu makine tek başına Türk insanının makinelerin her türlüsüne ne kadar ilgili olduğunu da kanıtlıyor.