Ambalaj bir ürünün üreticiden tüketiciye kadar uzanan dağıtım zincirinde güvenli ulaşımının sağlanabilmesi için kullanılan koruyucu araçların tümüdür. Ambalaj, ürünün tüm yaşam süresi boyunca ekonomik ve çevreye duyarlı olarak korunmasını, barınmasını, sunumunu ve tanıtımını sağlamalıdır. Ürün ambalajlanırken ürüne has özellikler ve ihtiyaçlar unutulmamalıdır. Gıda, kimyasal ve akıcı maddeler, zararlı maddeler gibi...

Ambalaj bir ürünün üreticiden tüketiciye kadar uzanan dağıtım zincirinde güvenli ulaşımının sağlanabilmesi için kullanılan koruyucu araçların tümüdür. Ambalaj, ürünün tüm yaşam süresi boyunca ekonomik ve çevreye duyarlı olarak korunmasını, barınmasını, sunumunu ve tanıtımını sağlamalıdır. Ürün ambalajlanırken ürüne has özellikler ve ihtiyaçlar unutulmamalıdır. Gıda, kimyasal ve akıcı maddeler, zararlı maddeler gibi farklı uygulamaları gerektirmektedir. Örneğin; gıdalar basınca karşı korunmaya ihtiyaç duyarken eczacılık ürünlerinin sıcağa karşı korunması gerekmektedir. En uygun ambalaja karar verirken dikkat edilmesi gereken, ürüne ait, özellikler şunlardır: Kırılabilirlik, dayanıklılık, yüzeysel aşınmalara dayanma gücü, parasal değer, neme karşı hassasiyet, sıcaklık değişimlerinden etkilenme oranı, oksidasyon ve korozyon gibi kimyasal reaksiyonlara tepki ve raf ömrü. Kullanılacak taşıma şekli ambalajın seçimini belirlemektedir. Örneğin; hava taşımacılığı, deniz taşımacılığına göre daha hafif ambalajları gerektirmektedir. Hem deniz, hem de hava taşımacılığında nakliye şirketleri ambalaj konusunda geniş bilgi verebilirler. Ürünlerin yabancı limanlarda, kötü niyetli kişilerce yer değiştirmesini (çalınmasını) önlemek maksadıyla, içeriğini açıkça belirten marka ve logoların yer almadığı sade dış ambalajların kullanılması iyi bir yöntem olarak önerilebilir. Dış ambalajın mümkün olduğunca sade (baskısız) olmasında büyük yarar vardır. İhracatçı ambalajlama ihtiyaçlarını belirlerken, mutlaka müşterisinin taleplerine, uluslararası ambalaj standartlarına ve ilgili pazardaki yasal düzenlemelere uymalıdır. Uluslararası ve ulusal düzeyde ISO, AFNOR (Fransa), DIN (Almanya), BS (İngiltere) ve ASTM ve ANSI (ABD) standartları mevcuttur. Avrupa Birliği’nde ambalaj ile ilgili uygulamalar “Ambalaj ve Atıkları Direktifi- 94/62/EC” göre yürütülmektedir. Bu direktif ambalaj atıklarını önlemek ve geri dönüşümünü, tekrar kullanımını özendirmek, böylece atık miktarını azaltmak amacıyla tasarlanmıştır. Ayrıca 1272/2008 sayılı (Kimyasal Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve Ambalajlanması hakkında) CLP Tüzüğü de 20 Ocak 2009 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Söz konusu tüzüğe göre; AB üyesi ülkelerde faaliyet gösteren, kimyasal madde ve karışım üreten veya ithal eden firmaların, söz konusu madde ve karışımları CLP tüzüğü usul ve esaslarına göre sınıflandırma, etiketleme ve ambalajlama yükümlülüğü vardır. Ayrıca AB’de kimyasal madde üretici ve ithalatçılarının, sınıflandırma ve etiketleme bilgilerini Avrupa Kimyasallar Ajansı’na bildirim yükümlülüğü bulunmaktadır. 30.07.2004 tarih ve 25538 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak (05.04.2005 tarih ve 25777 sayılı Resmi Gazete ile değişik) 01.01.2005 tarihinde yürürlüğe giren “Ambalaj ve Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği” 24.06.2007 tarih ve 26562 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği” ile daha önce yürürlükte olan Katı Atıkların Kontrollü Yönetmeliği, içerik ve kapsamı yeniden düzenlenerek yenilenmiş ve AB mevzuatı ile uyumlu hale getirilmiştir. Ayrıca 2002 yılında Türkiye’nin de taraf olduğu Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü tarafından yayınlanan Uluslararası Ticarette Ahşap Ambalaj Malzemesini Düzenleyici Normlarla ilgili olarak ahşap ambalaj malzemeleri ile zararlı organizmaların ülkemizden yurt dışına ve yurt dışından ülkemize girişini, taşınmasını ve yayılmasını önlemek için oluşturulacak yapının usul ve esasları ISPM 15 göre belirlenmiştir. Bu yönetmeliğe göre ahşap ambalaj malzemesi üreticilerinin bitki sağlığı güvencesi ile ön görülen şartlara uyduğunu gösteren işaretin kullanımına izni verilmektedir. Bu düzenlemeler, ambalajdaki uygulamalardan bazılarıdır. Yanlış anlaşılmayı önlemek için depolama, taşıma ve indirme bindirme sırasında ürünleri koruyacak ambalaj tipi satış sözleşmesi üzerinde belirtilmelidir. Bazı istisnai ihracat sevkiyatlarında yüklemede ve ambalajlamada bir uzmanın (gözetmenin) onayının alınması tavsiye edilebilir. Sigortacıya ait bilgiler, ambalajlanan ürüne ait tanımlar, ambalajlama yeri, ürün ve ambalaja ilişkin detaylı bilgi, taşıma şekli ve yükleme-boşaltma, depolama bilgileri hep birlikte belgelendirilerek dosya haline getirilmelidir.

Ambalajlamanın Tekniği
Ambalajlamanın teknik özellikleri, ambalaj kalitesinin sürekliliğini ve firmanın ambalajlama ve bilgi becerisinin geliştirilmesini sağlayan bir araçtır.

Ambalajda Kullanılan Malzemeler:
Malzeme tipleri, kullanım şekli, kâğıt ve karton, karton kutular, elyaf kutular ve dolgular, elyaf fıçılar, lamineyt film ve folyolar, çok katlı torbalar, sargılık kağıtlar, torba ve çantalar, tüpler, spiraller, metal, alüminyum folyolar, lamineytler, etiketler, metal kutular (aerosoller dahil), variller ve fıçılar, kapaklar, sıkmalı tüpler, kafesler, metal şerit, kolonlar ve bantlar, cam şişeler, kavanozlar, şırıngalar, cam kaplar ve ampuller, plastik (selüloz ve kauçuk dahil), çantalar, keseler gibi kutular ve fıçılar, kaplar ve kapaklar, kafesler, tampon ve dolgu malzemeleri, filmler, tabakalar ve levhalar, kalıpla yapılmış şişeler, kavanozlar ve kaplar, ısıl işlemle yapılmış tepsiler, kaplar, baloncuklu filmler, dolgular torbalar (film ve örme), ahşap (kontrplak dahil), kutular ve kafesler, sepetler ve diğerleri, variller ve fıçılar, paletler ve konteynerler, ağaç yünü, tekstil balyalama malzemeleri, çantalar – torbalar.
Fiziksel ve Kimyasal Koruma: Uzun ömürlü korunma, yüzeylere çinko fosfatlı veya paslanmaz çinko içeren boya gibi maddeler uygulanmasıyla sağlanabilir. Balmumu ve reçine gibi maddeler, ürünün ambalajı açıldığında kalktığından dolayı geçici bir koruma sağlamaktadır. Aşınmayı önleyici kâğıtlar, ince filmler, koruyucu yağlar, silis jeli ve aşınmayı engelleyen uçucu maddeler korozyonunun önlenmesinde kullanılan etkili araçlardır. Su geçirmez maddeler polietilen veya teknik mensucatla desteklenebilir, su geçirmeyen alan içine dehidrant küçük poşetler konulabilir. Yoğunlaşmanın kontrolü açısından ayrıca ventilasyon yapılabilir. Mekanik Korunma: Mekanik korunma, ürünün ambalaj içinde hareketinin önlenerek bir bütün halinde tutulması, boşlukların bazı maddelerle doldurularak taşıma sırasında, baskı, sarsıntı, darbe gibi etkenlerden zarar görmesinin önlenmesi amacıyla yapılmaktadır. Çok hassas ürünler farklı uygulamalara ihtiyaç göstermekte olup, ambalaj duvarından uzakta tutulmalıdır (vibrasyonu en aza indirmek için şok tutucular gibi).
Çalınmaya Karşı Korunma: Hırsızlığa karşı etkin bir korunma bir dizi önlemi gerektirmektedir. Metal bir çemberle veya plastik şeritlerle bağlamak ürünlerin alınmasını önleyecektir. Ambalajın muhteviyatı dış yüzünde belirtilmemelidir. Mallar mümkün olduğunca en kısa yoldan doğrudan gönderilmeli, en az sayıda yükleme-boşaltma yapılmalıdır.
İşaretleme: Ambalajda olduğu gibi işaretleme de ihracatçının sorumluluğunda olup masraflar da kendisine aittir. İşaretlemenin doğru yapılmadığı durumlarda, taşıyıcı ve sigortacıların sorumluluk almadıklarını hatırlamak gerekir. İşaretleme maliyeti, verilen fiyatın içine dahil edilmelidir. İhracatçıların işaretleme konusunda ISO tavsiyelerinden yararlanması mümkündür.
Çeki/Koli Listesi: Ambalajlamanın ve işaretlemenin tamamlanmasını takiben her bir ambalaj için aşağıdaki konuların yer aldığı bir ambalajlama listesi hazırlanmaktadır. Bunları uyarılar, adet, brüt ağırlık (kg), net ağırlık (kg), genişlik x uzunluk x yükseklik sırasıyla boyutlar (cm), hacim ve muhteviyatın detaylarıdır. Bu liste ayrıca toplam ambalaj sayısını ve bunların brüt ağırlığı ile hacmini göstermekte ve ürünün ihracatında ve ithalatında gerekli bir belge olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu belge kargo şirketleri, nakliyeciler, depolar ve müşteriler tarafından kullanılmaktadır. Paletler: Ambalajları bir arada tutmak amacıyla kullanılmakta, böylece indirme- bindirmeyi hızlandırmakta ve de sayım işini basitleştirmektedir. Ambalajların bir arada tutulmasını sağlamak üzere plastik filmler (stretch) kullanılabildiği gibi vakumla plastik shrinkler de kullanılmaktadır. Ağaçtan basit olarak imal edilen paletler ucuz olup, ürünle birlikte gönderilmektedir.
Konteyner: Bir yük konteynırı, ambalajların aktarılmasına gerek kalmadan bir taşıma şeklinden diğerine geçişi kolaylaştıracak şekilde tasarlanmış olmalı, doldurma ve boşaltma işini zorlaştırmamalı, en az 1 metreküp veya daha büyük olmalıdır.
Hedef Pazar ve Ambalajlama: Ürünün ihraç edildiği pazar kullanılacak ambalajın seçiminde belirleyici rol oynamaktadır. Farklı ülkelerdeki ithalatçıların nakliye ambalajı talebi farklı olmakta, tüketiciler ise tüketici ambalajının seçimini belirleyen farklı satın alma alışkanlıkları göstermektedir. Rakip ürünlerin ambalajları da ürünün ambalaj seçimini etkileyen unsurlar arasında yer almaktadır. İthalatçılar daha ziyade taşınması pratik, standardize edilmiş ürün ambalajlarını tercih etmektedir. Ancak farklılaştırılmış bir ürün ambalajı genelde o ürünün pazarlama stratejisinin bir parçası olup standardizasyon ileriki aşamalarda düşünülmelidir. Daima ihracat yapılacak hedef pazarların, gelenek göreneklerine ve kültürel hassasiyetlerine saygılı olunmalıdır. Bu durum sadece nezaket gereği olmayıp, ticari bir takım tasarım ve etiketler farklı ülkelerde farklı anlamlar taşıyabilmektedir. Örneğin:
Şekil ve Semboller: Bazı şekil ve semboller niyet edilenden farklı şekillerde algılanabilmektedir. Bu tip belirtilerin iyi bilinmesi gerekmektedir.
Sayılar: Sayılar da farklı ülkelerde olumlu veya olumsuz mesajlar verebilmektedir. Bunun da bilinmesinde büyük yarar vardır. Renkler: Farklı renk ve bunun gölgelerinin (shading) ayrı bir önemi vardır. İhraç pazarında renge ilişkin alışkanlıkların, hangi renklere sempati veya antipati duyulduğunun öğrenilmesi tavsiye edilmektedir. Ambalaj, ürünün satın alınmasından kullanılıncaya kadar ürünle birlikte olduğundan, inanılmaz derecede önemli bir pazarlama elemanıdır. Ambalaj ürüne güzel bir görünüm vermekte, değişik teşhir yöntemleriyle ürünün diğer rakip lerinden ayrılmasını sağlamaktadır. Özellikle gelişmiş ülkelere yapılan ihracatta, ambalajın kusursuz olmasına ayrı bir özen gösterilmelidir. Bazı ülkelerde, ambalaj ve etiketlendirilmesi konusunda çok sıkı kurallar vardır. İhracatçının mutlaka ürünün ithalatçısıyla, özellikle de gıda, çabuk bozulabilir ve tehlikeli ürünlerin alıcısıyla ilişki kurarak taşıma ambalajında istenilen bilgileri öğrenmesi ve tavsiyelerini alması gerekmektedir. Doğru bir tüketici ambalajının belirlenebilmesi için, ihracatçının pazar hakkında ve de pazardaki tüketici tercihleri hakkında bilgi edinmesi gerekmektedir. İhracatçılar, ambalajlama ve etiketleme kurallarını ilgili ülkedeki Ticaret Müşavirliklerimizden, Büyükelçiliklerimizden veya Konsolosluklardan öğrenebilirler. Codex Alimentarius ve ISO Standartları gibi uluslararası düzenlemeler ile söz konusu ürün ve ambalajı etkileyen ulusal sağlık, güvenlik, çevre ve tüketiciyi koruma kural ve düzenlemeleri ambalaj ihtiyacını belirleyen/etkileyen diğer unsurlar olarak sıralanabilir.

Dağıtım Zinciri ve Ambalajlama
Ambalajın öncelikli fonksiyonlarından biri de ürünü korumak olduğundan, ürünün dağıtım zinciri (işletmeden nihai tüketiciye kadar olan aşamalar) ürünün ambalajını belirleyen unsurlar arasındadır. Uzun bir dağıtım zinciri, taşıma sırasında hasar görme riskinin artmasına dair bir işaret olup, ihracatçının bunu karşılayacak bir ambalajı temin etmesi zorunludur. Böylece ihracatçının ambalaj ihtiyacını belirlerken dağıtım zincirini de hesaba katması gerekmektedir. Dağıtım zinciri boyunca üründe meydana gelebilecek hasarların önceden tahmin edilmesinde yarar vardır. İhracatçı seçtiği taşıma şekline göre ve ihtiyaç duyulacak ambalaj hakkında bilgi toplamalıdır. Ayrıca ihracatçı ürünün geçmesi planlanan dağıtım ağının her bir noktasında mevcut depolama yükleme şartları hakkında da detaylı bilgiye sahip olmalıdır. İhracatçı, ürününe uygulanabilecek uluslararası dağıtım ve kodlama /işaretleme kurallarını da bilmelidir. Nakliye boyunca ürünün görebileceği zararlar çok dikkatlice incelenerek en uygun ambalaj tipi seçilmelidir. Yükleme sırasında oluşabilecek kırılma ve ezilmeler, diğer yiyeceklerde kontaminasyon yoluyla oluşan hasarlar, iklimden dolayı meydana gelebilecek hasarlar (nem, sıcaklık ve don) ve hırsızlık,nakliye boyunca görülebilecek hasarlar arasında sayılabilir. Hasarları önlemenin iki yolu vardır: Birincisi iyi bir ambalaj ikincisi ise yeterli sigortanın yapılmasıdır.

Ürüne Göre Etiketleme Sistemi
Etiketleme, taşıma kuralları gereklerini yerine getirmek, uygun bir yüklemeboşaltmayı sağlamak, muhteviyatı göstermek ve alıcının yüklemeyi tanımasını kolaylaştırmak amacıyla kullanılmaktadır. Etiketleme reklam amacıyla kullanılmamalıdır. Ülkeler ve de ithalatçı ile dağıtıcılar arasındaki kurallar ve yasal düzenlemeler değişiklik gösterdiğinden, etiketleme ürünün nakliyesi ile ilgili gruplar arasında bilgi alış-verişini gerekli kılmaktadır. Ambalaj üzerindeki bütün bilgiler açık ve net, suya dayanıklı bir mürekkeple ve ulaştığı yerin dilinde verilmelidir. Uluslararası taşımacılıkta yaygın olarak kullanılan birçok sembol vardır. Nakliyede kullanılacak bu semboller hakkında taşıyıcı firmalardan tavsiye talep edilebilir. Ambalajı tamamlanmış sevkiyatın işaretlenmesi, daha iyi tanınması açısından esastır. Yapılacak işaretlemeyle aşağıdaki bilgiler verilmelidir: Taşıyıcı hakkında bilgi, akreditifte belirtildiği şekliyle ithalatçı hakkında bilgi, giriş yapılacak yer ve liman, sipariş no, menşe ülke, gönderildiği yer ve yüklendiği liman, brüt-net ağırlık, dara-net ağırlık, iç ambalaj sayısı, boyutları, ağırlığı gibi uyarıcı semboller vasıtasıyla yükleme talimatları. İhracatçı herhangi bir ülkenin kendine özgü ambalaj ve etiketleme kuralları konusunda bilgi edinmelidir. Normalde nakliye acenteleri, ithalatçı ve müşteriler herhangi bir ülkedeki etiketleme kuralları hakkında en iyi kaynak durumundadır. Diğer kaynaklar: Uluslararası organizasyonlar, ambalaj dernekleri, teknik enstitüler, taşımacılar, rakipler, müşterilerdir.

Ambalaj Maliyeti
İyi bir ambalaj sadece yükleme ve nakliye maliyetleri ile sigorta kapsamı ve maliyetini etkilemekle kalmamakta ayrıca olumlu bir ürün imajı yaratmakta, rakip ürünlerden ürünü farklılaştırmada, perakendecinin raflarını, camlarını süslemesine de yardımcı olmaktadır. Çok basit olarak ambalaj maliyeti, ürünün rekabetini sürdürmesini sağlayacak fiyatlardan satılmasına imkân verecek en düşük düzeylerde tutulmalıdır. Ambalaj maliyetinin, toplam maliyet içindeki payı çok değişebilmektedir. Bu pay daha ziyade ürünün tabiatı, taşınma şekli, dağıtım zinciri, ürünün değeri ve söz konusu pazardaki tüketici tercihleri tarafından belirlenmektedir. Ağır sanayi ürünleri için ambalajın maliyeti yüzde 1 veya daha düşük olmalıdır. Kozmetik ve kişisel bakım ürünleri için bu oran yüzde 25 düzeylerinde veya daha fazla olmaktadır. İşlenmiş gıda ürünlerinde ambalaj maliyeti toplam maliyetin yüzde 12-25’i kadardır. Bununla birlikte taşıma ambalajının esas görevi ürünü güvenli bir şekilde alıcı veya ithalatçıya ve de nihai tüketiciye mümkün olan en düşük fiyatla ulaştırmaktır. Bunun yanı sıra gereğinden fazla yapılan ambalaj, zayıf bir ambalajın neden olduğu gibi hem paranın ziyan olmasına neden olmakta, hem de daha çok çevre sorunları yaratmaktadır. İhracatçılar daima birden fazla ambalaj ve malzemesi imalatçısından teklif almalı ve birbirleriyle karşılaştırmalıdır.

Etkin bir ambalaj için gerekenler
Çevre konusunda duyulan kaygılar ve değişen tüketici davranışları ambalaj eğilimlerini belirlemektedir. Hem ithalatçılar, hem de tüketiciler çevreyle dost ambalajları daha fazla tercih etmektedir. Tüketiciler, fuzuli atık prosedürleri gerektiren ambalajları değil, taşınması ve saklanması kolay olanları tercih etmektedir. Bu eğilimleri yakalayabilmek için ihracatçının teknik yayınları, fuar/sergileri takip etmesi gerekmektedir. Ambalaj ekipmanı ve malzemesi üreticileri de bu konuda çok faydalı bilgiler sağlayabilir. İyi bir ambalajın sahip olması gereken özellikler:
Fiziksel özellikler: Darbe, ani düşürme/çarpma ve sarsıntı ve istifleme gibi mekanik hasarlara ve sıcaklığa karşı dayanıklı olmalıdır.
Ürün kalitesini koruması: Sıcak, soğuk, nispi nem, rutubet, kuruluk, ışık, oksitlenme, bakteri bulaşması gibi etkenlerden ürünü koruyarak, ürünün raf ömrünü, rengini, lezzetini korumalıdır.
Ürün geliştirme özellikleri: Yani ürün için oluşturulacak kalite imajını desteklemesi, fark edilebilmesi, tasarımın kalitesi, baskı görüntü değeri, canlılığıdır.
Ürün bilgisi: Ambalaj ürünün tanınmasını kolaylaştırmalı ve anlaşılabilir şekilde ağırlık, içerik, raf ömrü, imalatçı, satıcı ve ithalatçının adı, menşe ülkesi, kullanma talimatları gibi bilgiler ile gerektiğinde güvenlik uyarıları hakkında bilgiler sağlanmalıdır. Kullanım etkinliği: Ürünün taşınması, boşaltılması, ambalajın kolay açılması, kısmi kullanıma olanak vermesi, ambalajın sağlam ve dayanıklı olması, çevre dostu ve çocuklara zarar vermeyecek şekilde tasarlanmış olması gibi hususları içermektedir.
Mekanik özellikleri: Önce, sonra ve kullanım sırasında şeklini koruması, kolay kapak takılması, etiketlenmesi ve baskı yapılabilmesi, doldurulma hızı, yüzeyin yumuşaklığı, (üzerine bir yapıştırma ihtiyacı duyulduğunda) yapıştırıcılara uygunluğu sağlamalıdır.
Depolama özellikleri: Ambalajlama uygunluğu, istifleme ağırlığı ve dayanıklılığı, kısa mesafeli taşımaya uygun olmalıdır. Nakliye özellikleri: Hacim/ağırlık oranı, boyutlar, maksimum ağırlık gibi özellikleri taşımalıdır.
Ticarete uygunluğu: Ağırlığı, istifleme performansı, dayanıklılığı, ürün, marka, işaretleme ve kodların tanımlanabilmesi, rafları etkin kullanabilmesi, kullandıktan sonra atılabilmesi, teşhir yetenekleri olmalıdır.
Geri-dönüşüm özellikleri: Geri dönüşüme uygun ambalaj malzemesi seçilmesi ve fonksiyonu etkilemeyecek şekilde malzeme miktarının en aza indirilmesi, atık ambalaj ile ilgili şirketlerle anlaşma yapılmasıdır.