Ekonomisi buyuk olcude kobi’lere dayanan iran’da sanayinin gelişimi icin cok sayıda makine gereksinimi bulunuyor. hali hazırda iran’ın ithalatının en fazla olduğu urunlerin de makine ve aksamları olması dikkat cekici.

Genel olarak ekonomisinde ve ülke yönetiminde merkezi otoritenin hakim olduğu İran, 70 milyonu aşan nüfusu barındıran bir ülke. 2007 yı- lında 256 milyar dolar düzeyindeki GSYİH rakamı ve yüzde 5,5 oranındaki büyüme hızı ile de gelişen bir yapıya sahip olan İran, BM verilerine göre; 77 milyar dolar ihracata karşılık 43 milyar dolar ithalatı ile dış ticaret fazlası verdi. Toplam ihracatının yüzde 80’ini ve devlet bütçesinin yüzde 40-70’ini petrol gelirlerinin oluşturduğu ülkenin genel olarak başlıca ihraç kalemi de petrol. 2006 yılında ülkenin toplam ihracatı 63 milyar dolar iken, petrol ve doğalgaz ihracatı 50,3 milyar dolar ile yüzde 80’ini oluşturmuş. Petrol ve doğalgaz dışında sınırlı düzeyde de olsa tarım ürünleri, halı, deri ve havyar ile metal cevherleri ihracatı yapan İran, aynı zamanda dünyanı n en büyük 2. doğalgaz rezervleri elinde bulunduruyor. İran’ın yaklaşık olarak 27 trilyon metreküp doğalgaz rezervi var. Toplam enerjisinin yaklaşık olarak yarısını doğalgazdan karşılanı- yor. Türkiye 2002 yılından itibaren 25 yılda 10 milyar metreküplük doğalgazın transferine başlamış durumda. OPEC’in ikinci en büyük petrol üreticisi olan İran, dünya petrol rezervlerinin yüzde 10’unu ve doğalgaz rezervlerinin yüzde 17’sini elinde bulunduruyor. İran petrol ihracatının yaklaşık olarak yarısını Asya ülkelerine, geriye kalan kısmını ise Avrupa ve Afrika pazarına gerçekleştiriyor. İran ham petrol üretiminde dünya dördüncüsü olmasına karşın, petrol işleme altyapısının yeterli olmamasından dolayı benzin vb. rafine petrol ile net ithalatçı konumunda yer alıyor. 132 milyar varil kanıtlanmış petrol rezervlerine sahip olan İran, şu anki durumu itibariyle OPEC ülkelerinin 2. en büyük petrol üreticisi konumunda. Petrol ve doğalgaz ülke ekonomisinin temel taşlarını oluşturmaya devam ediyor. Petrol işleme altyapısı yeterli olmadığından dünya petrol üretiminde 4. olması- na rağmen benzin vb. rafine petrol ithal eden İran, ayrıca nükleer faaliyetlerine ilişkin Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin çıkartmış olduğu kararlar ile ekonomik yaptırımlar ile karşı karşıya kalan bir ülke. Bu yaptırımlar daha çok İran’ın uluslararası faaliyette bulunan banka ve temsilcilikleri ile İran ile işbirliğ i yapan belli şirketlere finansman sağlayan kurumlar hedef alınıyor.

TURKİYE MAKİNE SEKTORU İCİN FIRSATLAR SUNAN BİR ULKE
İran Türk özel sektörü için geniş fırsatlar sunan bir ülke. Komşu ülke olarak yakınlığının yanı sıra, genç nüfusuyla birlikte artan tüketim talebiyle gelecek vadeden bir pazar niteliğinde olan İran’dan ayrıca sanayi amaçlı olarak ih- racat yapmak ve hammaddeleri İran’dan temin etmek şartıyla yüzde 100 yabancı sermayeli şirketler kurulması sağlanabiliyor. İranlı firmalar ülkeye teknoloji ve sermayenin çekilmesine yönelik olarak yabancı ortaklarla işbirliğine sıcak bakıyor. İran ekonomisi büyük ölçüde KOBİ’lere dayandığından dolayı bu alanda iki ülke için işbirliği alanları mevcut. İran’daki Çulha Özel Bölgesi’nde yatırım yapan yabancı firmalara getirdikleri katma değer kadar mal ithal etme hakkı tanınmakla birlikte yer satılmamakta ancak yüzde 51 oranında bir İranlı ortakla yatırım yapması halinde izin veriliyor.


İRAN’IN İHRACAT YAPTIĞI ULKELER ARASINDA TURKİYE 4. SIRADA
2006 yılında 104 milyar dolar olan İran toplam dış ticareti 2007 yılında 120 milyar doları aşmış durumda. 2007 yılında İran’ın toplam ihracatı bir önceki yıla göre yüzde 22,1 oranında artış kaydederek 77,2 milyar dolara ulaşmış, toplam ithalatı ise 2006 yılına göre yüzde 5,7 artarak 43 milyar dolar olarak gerçekleşmiş. İran’ın en büyük ihraç pazarı olan Çin’e ihracatı, 2007 yılında yüzde 13 katına çı- karak 13,3 milyar dolar değerinde kaydedilmiş. İran’ın ikinci büyük ihraç pazarı olan Japonya’ya ise ihracatı 2007 yılında bir önceki yıla göre yüzde 16,4 azalarak 12,6 milyar dolara ulaştığı görülüyor. İran’ın ihracatından büyük pay alan diğer ülkeler ise sırasıyla Hindistan, Türkiye, Güney Kore, İtalya ve Fransa. İran’ın toplam ihracatından yüzde 3,5 pay alan ve ihracat artışı en yüksek ülke olan Yunanistan’a 2007 yılında toplam 2,7 milyar dolar ihracat yapılmış. Diğer taraftan 2007 yılında Türkiye’nin İran’ın ihracat yaptığı 187 ülke arasından 4. sı- rada yer aldığı ve İran’ın Türkiye’ye ihracatı nın bir önceki yıla göre yüzde 1.966,3 artarak 6,6 milyar dolar olduğu görülüyor. 2007 yılında İran en fazla 27.fasılda yer alan mineral yakıtlar, mineral yağlar ve müstahsalları, mumlar ihracatı gerçekleştirmiş olup, bir önceki yıla göre bu ürünün ihracatında yüzde 18,9 oranında artış yaşanmış ve söz konusu üründen toplam 62,6 milyar dolar değerinde ihracat yapılmış. Söz konusu ürünün ihracatı ülkenin 2007 yılı toplam ihracatının yüzde 81’ini oluşturmuş. İhracattan en yüksek payı alan ikinci ürün ise 29.fasılda bulunan organik kimyasallar olmuş. Söz konusu ürünün toplam ihracattan yüzde 2,3 pay aldığı ve 2007 yılında İran’ın 1,7 milyar dolar değerinde organik kimyasal ihracatı yaptığı görülüyor. İhracattan yüzde 1,3 oranında pay alan metal cevherleri, cüruf ve kül ihracatı ise 2007 yılında 1 milyar dolar olarak gerçekleşmiş. İran’ın en fazla ihraç ettiği diğer ürünler ise yenilen meyveler, kabuklu yemişler, turunçgil ve kavun kabuğu; bakır ve bakı rdan eşya; demir ve çelik ürünler olarak sıralanabilir.


TURKİYE’NİN İRAN’A İHRACATI 1,4 MİLYAR DOLAR
2007 yılında İran’ın ithalatındaki en önemli ülke ise toplam ithalattan aldığı yüzde 16,9’luk payla Çin Halk Cumhuriyeti. İran’ın Çin Halk Cumhuriyeti’nden yaptığı ithalat bir önceki yıla göre yüzde 196,5 oranında artmış ve toplam 7,2 milyar dolarlık ithalat gerçekleştirilmiş. İran’ın ithalatından en büyük payı alan ikinci ülke ise 4,9 milyar dolarla Almanya olurken, onu 3,3 milyar dolarla Güney Kore takip ediyor. 2007 yılında İran’ın ithalatında bir önceki yıla göre en fazla artış gösteren ülke ise yüzde 766’lık artış ile Kazakistan olup, İran’ın söz konusu ülkeden ithalatı 2,4 milyar doları buluyor. Türkiye ise İran’ın ithalat yaptığı 93 ülke arasında 1,4 milyar dolarla 10.sırada yer alıyor.

İRAN EN FAZLA MAKİNE İTHAL EDİYOR
2007 yılında İran’ın en fazla ithal ettiği ürünlerin makine ve aksamları olduğu görülüyor. Söz konusu faslın toplam ithalattan aldığı pay yüzde 13,5 olup, toplam 7,75 milyar dolar değerinde ithalat gerçekleştirilmiş. İran’ın ithalatından yüzde 15 oranında pay alan demir ve çelik kaleminden ise 6,5 milyar dolar ithalat yapılmış. En fazla ithal edilen ürünler arasında üçüncü sırayı alan mineral yakıtlar, mineral yağlar ve müstahsalları, mumlar ithalatı ise bir önceki yıla göre yüzde 123,7 oranında artarak 3,6 milyar olarak gerçekleşmiş. İran’ın ithal ettiği diğer ürünler arasında motorlu kara taşıtları, traktör, bisiklet, motosiklet ve diğerleri; elektrikli makine ve cihazlar, aksam ve parçaları; demir ve çelikten eşya, plastik ve ürünleri yer alıyor.

İRAN EN FAZLA TURBİN VE TURBOJET İTHAL EDİYOR
2003-2007 yılları arasında İran’ın makine ve aksamları dış ticaret verileri analiz edildiğinde dış ticaret açığının 2006 yılı- na kadar artış eğiliminde olduğu dikkat çekiyor. 2006 yılında ise bu açığın gerileyerek 1,2 milyar dolar düzeyinde gerçekleştiğ i görülüyor. 2006 yılı dışında ithalatı n her yıl bir önceki yıla göre arttı- ğı gözlenirken, ithalatta en büyük artış oranı 2004 yılında, ihracatta en büyük artış oranı ise 2006 yılında kaydedilmiş. 2007 yılında ise bu açık 7,6 milyar dolar düzeyinde kaydedilmiş. Dörtlü GTİP bazında sıralandığında 2007 yılında İran’ın başlıca makine ithal kalemleri arasında 455 milyon dolar ile GTİP: 8411’de yer alan “Türbin, Turbojet ve Aksamları,” ilk sırada yer alıyor. 8414 GTİP numaralı “Hava-Vakum Pompası, Hava/Gaz Kompresörü, Vantilatör, Aspiratör” ikinci sırada bulunuyor. İran’ın en fazla makine ithal ettiği ilk beş ülke olan Almanya, İtalya, Çin, Güney Kore ve Fransa ülkenin makine ithalatının yüzde 53’ünü teşkil ediyor. Türkiye ise ülkenin makine ithalatında 15. sırada yer alıyor. Dörtlü GTİP bazında sıralandığında 2007 yılında İran’ın başlıca makine ihraç kalemleri arasında 15,7 milyon dolar ile GTİP 8474’de yer alan “Toprak, Taş, Metal Cevheri vb. Ayıklama, Eleme vb. için Makineler ” ilk sırada yer alıyor. İran’ın en fazla makine ihraç ettiği ilk beş ülke olan Almanya, Güney Afrika, Fransa, Kazakistan ve Hollanda ülkenin makine ihracatının yüzde 45’ini teşkil ediyor. Türkiye ise ülkenin makine ihracatı nda 42. sırada yer alıyor.

TURKİYE İRAN TİCARİ İLİŞKİLERİNİN GELİŞİMİ
Türkiye ile İran arasındaki ticaret rakamlar incelendiğinde 2002 yılında 1,3 milyar dolar olan toplam dış ticaret hacmi yüzde 542 oranında artış kaydederek 2007 yılında 8,1 milyar dolara ulaşmış. 2007 yılında 1,4 milyar dolar olan ihracatımız 2008 yılı- nın Ekim ayı itibariyle 1,7 milyar dolar olarak gerçekleşmiş. İthalatımız ise 2007 yılında 6,6 milyar dolar iken 2008 yılının Ekim ayı itibariyle 7,5 milyar dolar olarak kaydedilmiş. İki ülke arasındaki dış ticaret 2002 yı- lında 587 milyon dolar, 2003 yılında 1.327 milyon dolar, 2004 yılında ise 1.149 milyon dolar Türkiye aleyhine açık vermiş olup, söz konusu dış ticaret dengesi 2005, 2006 ve 2007 yılları nda da açık vererek, 2008 yılının Ekim ayı itibariyle 5,8 milyar dolar ile Türkiye aleyhine açık vermiş. İki ülke arasında dış ticaretin daha yakından incelenmesi amacıyla mal grupları bazında verilere bakıldığında; 2007 yılında Türkiye’nin İran’a yaptığı toplam ihracat içinde en büyük paya sahip olan ürün 211 milyon dolar ile makine ve aksamları alıyor. Onu 152,7 milyon dolarla demir ve çelik takip etmiş. Ağaç ve ahşap eşya, odun kömürü ve elektrikli makine ve cihazlar, aksam ve parçaları da ihracattan büyük pay alan mal grupları arasında. 2007 yılında Türkiye’nin İran’dan ithalatı nda fasıl olarak birinci sırayı 6 milyar dolarlık değeriyle benzin motor yağları, fuel oil, nafta, etilen, propilen ve benzin almış. Onu sırasıyla bakır ve bakırdan eşya, plastik ve mamulleri, demir ve çelik takip ediyor.     SPOT: “ 2007 yılında İran’ın en fazla ithal ettiği ürünlerin makine ve aksamları olduğu görülüyor. Söz konusu faslın toplam ithalattan aldığı pay yüzde 13,5 olup, toplam 7,75 milyar dolar değerinde ithalat gerçekleştirilmiş. ”