Dünyanın düşük gelirli ülkelerinden olan Mozambik aynı zamanda zengin doğal kaynaklara sahip. 1990 yılında yapılan Anayasa değişikliği ile pazar ekonomisi...

Dünyanın düşük gelirli ülkelerinden olan Mozambik aynı zamanda zengin doğal kaynaklara sahip. 1990 yılında yapılan Anayasa değişikliği ile pazar ekonomisini benimseyen Mozambik, yatırım ortamının iyileştirilmesi ve ekonomik altyapısının yeniden inşası gayreti içerisine girmiş bir ülke konumunda bulunuyor. Son yıllarda hızla büyüme gösteren Mozambik ekonomisi son 20 yılda ortalama yüzde 7,5’lik büyüme hızını yakaladı. Hint Okyanusu’nun zümrüt rengi sularına kurulan Mozambik limanlarıyla da Zambiya, Zimbabve, Botsvana ve hatta Güney Afrika Cumhuriyeti’nin kuzey kesiminin denizle bağlantısını sağlıyor. Bu çerçeveden bakıldığında, ülkede bulunan limanlar, ekonomik bakımdan büyük önem taşıyor.

Tarıma elverişli geniş bir araziye sahip olan Mozambik’in ekilebilir topraklarının sadece yüzde 10-15’inde tarım yapılıyor. Dolayısıyla tarımsal alanda yatırıma ve modernizasyona ihtiyaç duyuluyor. Ülkenin doğal zenginliklerini, hidroelektrik enerji, kömür, doğal gaz, titanyum cevheri, tantalin, grafit ve demir cevheri oluşturuyor.

Türkiye ve Mozambik arasında uzun yıllar boyunca sınırlı bir oranda kalan ikili ilişkiler, Türkiye’nin Afrika Ortaklık Politikası çerçevesinde attığı adımların bir sonucu olarak ivme kazanıyor. Bu çerçevede, 2011 yılı Mart ayında Maputo’da Büyükelçilik açan Türkiye, iki ülke arasındaki ilişkilerin gelişmesi adına önemli bir adım attığını da gösteriyor.

Doğal kaynaklar bakımından son derece zengin olan Mozambik’le ekonomik işbirliğinin geliştirilmesi için büyük bir potansiyel söz konusu. Mozambik’te özellikle inşaat sektöründe faaliyet gösteren Türk firmalarının sayısı her geçen gün artarken, bugün itibariyle ülkede 40’a yakın Türk firmasının 200 milyon dolara yakın yatırımı bulunuyor. Ticari ilişkilerde her geçen yıl ivme kazanan Türkiye ve Mozambik’in 2008 yılında 29 milyon dolar olan ticaret hacmini 2015 yılına gelindiğinde 116 milyon dolara taşıdığı görülüyor.

İTHALAT LİSTESİNİN LİDERİ: GÜNEY AFRİKA

BM İstatistik Bölümü verilerine göre Mozambik’in makine ithalatı 2015 yılında bir önceki yıla oranla yüzde 16,3 azalarak 950,3 milyon dolar olarak kaydedildi. 2014 yılında bu rakam 1,1 milyar dolar seviyesindeydi. 2015 yılı rakamlarına göre Mozambik’in en fazla makine ithal ettiği ilk 10 ülke listesinin ilk sırasında Güney Afrika Cumhuriyeti bulunuyor. Söz konusu ülkeden 2014 yılında 559,8 milyon dolar değerinde makine ithal eden Mozambik’in, 2015 yılı makine ithalatı yüzde 21 azalarak 442,4 milyon dolar olarak kaydedildi. Mozambik, 2015 yılında listenin ikinci sırasında bulunan Çin’den 99,8 milyon dolar değerinde makine ithal etti. 2014 yılında bu rakam 137,2 dolar seviyesindeydi. Söz konusu düşüşle, 2015 yılında Mozambik’in Çin’den gerçekleştirdiği makine ithalatı yüzde 27,3 azaldı. Mozambik’in 2015 yılında en fazla makine ithal ettiği ilk 10 ülke listesinin üçüncü sırasında ise Portekiz yer alıyor. Mozambik 2014 yılında Portekiz’den 104,3 milyon dolar değerinde makine ithal ederken bu rakam, 2015 yılında yüzde 15,9 azalarak 87,7 milyon dolar olarak kaydedildi. Mozambik’in 2015 yılında, ilk 10 ülke arasında bir önceki yıla göre makine ithalatını en fazla artırdığı ülke Japonya oldu. Japonya’dan 2014 yılında 4,9 milyon dolar değerinde makine ithal edilirken 2015 yılında bu rakam yüzde 247,1 artışla 17,2 milyon dolar seviyesinde kaydedildi.

TÜRKİYE, MOZAMBİK’İN MAKİNE İTHALAT LİSTESİNDE 15’İNCİ SIRADA

2014 yılında Türkiye’den 4 milyon dolar seviyesinde makine ithal eden Mozambik, 2015 yılında söz konusu rakamda yüzde 125,3 oranında artış yaşadı. Türkiye, 8,9 milyon dolarla Mozambik’in 2015 yılında en fazla makine ithal ettiği ülkeler listesinin 15. sırasında yer aldı.

Ürün bazında bir değerlendirme yapıldığında Mozambik 2015 yılında en fazla dozerler, greyder, skreyper, ekskavatör, küreyici, yükleyici vb. kaleminde ürün ithalatı gerçekleştirdi. 2014 yılında söz konusu ürün grubunda 162,3 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirilirken bu rakam, 2015 yılında yüzde 3,7 azalarak 103 milyon dolar olarak kayda geçti. Listenin ikinci sırasında ağır iş makine ve cihazlarının aksam ve parçaları bulunuyor. Mozambik, 2015 yılında söz konusu kalemde 84,5 milyon dolar değerinde makine ithal etti. 2014 yılında bu rakam 115,1 milyon dolardı. Mozambik’in söz konusu ürün grubundaki ithalatı 2015 yılında yüzde 2,7 azaldı. Mozambik’in en fazla ithalat gerçekleştirdiği üçüncü kalem toprak, taş, metal cevheri vb. ayıklama, eleme vb. için makineler oldu. 2014 yılında söz konusu ürün grubunda 103,9 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirilirken bu rakam, 2015 yılında yüzde 42 azalarak 60,1 milyon dolar oldu. Mozambik’in 2015 yılında makine ithalatında en fazla artış yüzde 1,776 ile gazojenler, suyla işleyen gaz jeneratörleri ve aksam parçaları kaleminde gerçekleşti.

TÜRKİYE’NİN MOZAMBİK’E MAKİNE İHRACATI 9,8 MİLYON DOLAR

TÜİK verilerine göre Türkiye’nin 84. fasılda Mozambik’e gerçekleştirdiği makine ihracatı, 2015 yılında 9,8 milyon dolar olarak kaydedildi. 2014 yılında bu rakam 3,5 milyon dolar seviyesindeydi. Türkiye’nin Mozambik’e yönelik makine ihracatının ilk sırasında toprak, taş, metal cevheri vb. ayıklama, eleme vb. için makineler yer alıyor. Söz konusu kalemde Mozambik’e 2014 yılında 501 bin dolar değerinde ürün ihraç edilirken bu rakam 2015 yılında 3 milyon dolar seviyesinde kaydedildi. Söz konusu mal grubunda 2015 yılında ihracat yüzde 515 arttı. Listenin ikinci sırasında bulunan tohumları temizleme, ayırma, öğütme, işleme makine ve cihazları ürün grubunda 2015 yılında gerçekleştirilen ihracatın değeri 2,1 milyon dolar olarak kaydedildi. 2014 yılında bu rakam 965 bin dolardı. Tohumları temizleme, ayırma, öğütme, işleme makine ve cihazları ürün grubundaki ihracat yüzde 119 arttı. Türkiye’nin Mozambik’e makine ihracatında ilk 10 ürün grubu listesinin üçüncü sırasında ise yıkama, temizleme, kurutma, doldurma vb. işler için makine, cihazlar bulunuyor. 2014 yılında söz konusu kalemde 40 bin dolarlık ihracat gerçekleştirilirken bu rakam, 2015 yılında yüzde 2,950 artarak 1,2 milyon dolar olarak kaydedildi. 2015 yılında Türkiye’nin Mozambik’e yönelik ihracatında en fazla artış yüzde 10,072 ile transmisyon milleri, kranklar, yatak kovanları, dişliler, çarklar kaleminde gerçekleşti. 2014 yılında söz konusu kalemde Mozambik’e 4 bin dolarlık ürün gönderilirken 2015 yılında bu rakam 495 bin dolar olarak kayda geçti.

MOZAMBİK’LE TİCARET HACMİMİZ İVME KAZANIYOR

Ticari ilişkilerde her geçen yıl ivme kazanan Türkiye ve Mozambik, 2008 yılında 29 milyon dolar olan ticaret hacmini 2015 yılına gelindiğinde 116 milyon dolara taşıdı. 116 milyon dolarlık ticaret hacmi içerisinde Türkiye Mozambik’e 43,8 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirdi. Mozambik’e, taşkömürü katranı, ham petrol ürünleri, uçucu yağlar, elektrikli makineler, demir ve çelik alanlarında ihracat gerçekleştiren Türkiye, ülkeden susam, tütün ve taşkömürü ithal ediyor.

2015’TE 39,5 MİLYON DOLARLIK MAKİNE İHRACATI

BM İstatistik Bölümü verilerine göre Mozambik’in makine ihracatı 2015 yılında 39,5 milyon dolar olarak kayda geçti. 2014 yılında bu rakam 43,5 milyon dolar seviyesindeydi. Söz konusu rakamlar ışığında bakıldığında Mozambik 2015 yılında makine ihracatında yüzde 9 azalma yaşadı. Ülke geçtiğimiz yıl 7,5 milyon dolarla en fazla ABD’ye makine ihraç etti. Makine ihracatı bir önceki yıla göre yüzde 304 artan Mozambik’in 2014 yılında ABD’ye ihraç ettiği makinelerin değeri 1,9 milyon dolardı. Mozambik’in 2015 yılında en fazla makine ihraç ettiği ikinci ülke Güney Afrika Cumhuriyeti oldu. 2014 yılında söz konusu ülkeye 14,6 milyon dolar değerinde makine ihraç edilirken bu rakam, 2015 yılında yüzde 57 azalarak 6,3 milyon dolar olarak kaydedildi. Mozambik’in en fazla makine ihraç ettiği ilk 10 ülke listesinin üçüncü sırasında ise Tanzanya yer alıyor. Mozambik, 2015 yılında Tanzanya’ya 4,2 milyon dolar değerinde makine ihraç etti. 2014 yılında bu rakam 3,3 milyon dolar seviyesindeydi. Mozambik’in, Tanzanya’ya yönelik makine ihracatı yüzde 29 arttı.

Mozambik’in 2015 yılında, ilk 10 ülke arasında bir önceki yıla göre makine ihracatını en fazla artırdığı ülke ise yüzde 1,890 ile Birleşik Arap Emirlikleri oldu. Mozambik, 2015 yılında 84. fasıl itibariyle en fazla kendine özgü fonksiyonlu makine ve cihazlar kaleminde ihracat gerçekleştirdi. 2014 yılında söz konusu ürün grubunda 3,9 milyon dolarlık ürün ihraç edilirken 2015 yılında bu rakam, yüzde 259 artarak 14 milyon dolar seviyesinde kaydedildi. Listenin ikinci sırasında ise ağır iş makine ve cihazlarının aksamı, parçaları bulunuyor. Söz konusu kalemde 2015 yılında gerçekleştirilen ihracatın değeri 7,6 milyon dolar olarak kaydedildi. 2014 yılında bu rakam 14,3 milyon dolar seviyesindeydi. Ağır iş makine ve cihazlarının aksamı, parçaları ürün grubunda gerçekleşen ihracat 2015 yılında yüzde 47 azaldı. Listenin üçüncü sırasında bulunan dozerler, greyder, skreyper, ekskavatör, küreyici, yükleyici vb. kaleminde 2014 yılında 6,9 milyon dolar değerinde ihracat gerçekleştirilirken bu rakam 2015 yılında yüzde 51 azalarak 3,3 milyon dolar seviyesinde kaydedildi. Mozambik’in 2015 yılında bir önceki yıla oranla ihracatını en fazla artırdığı ürün grubu yüzde 1,837 ile sıvı, tozları püskürtmeye, dağıtmaya mahsus mekanik cihazlar oldu.

EN FAZLA SERMAYE GİRİŞİ OLAN ÜLKE

2014 BM Doğrudan Yabancı Yatırım yıllık raporunda, 2013 yılında Afrika’ya yapılan doğrudan yabancı yatırım sıralamasında Mozambik, 6,7 milyar dolar ile Güney Afrika Cumhuriyeti’nden sonra Afrika’da en fazla doğrudan yabancı sermaye girişi olan ülke haline geldiği görülüyor. 2 bin 500 kilometrelik sahil şeridine sahip Mozambik’te, ayrıca büyük bir turizm potansiyeli de söz konusu. Maputo Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği’nin raporunda yer alan verilere göre; ülkenin kuzey bölgesinde çıkarılmaya başlanacak olan doğal gaza yönelik, toplam yatırım bedeli yaklaşık 30 milyar dolar olması beklenen, sıvılaştırma (LNG) tesisleri ve terminallerinin 2018 yılından itibaren devreye girmesiyle Mozambik’in dünyada belli başlı LNG ihracatçısı ülkeleri arasına girmesi bekleniyor. Ayrıca, ülkede önemli düzeyde hidro-elektrik, sanayi, tarım, balıkçılık ve turizm potansiyeli bulunuyor. Halihazırda Afrika’nın Güney Afrika Cumhuriyeti’nden sonra ikinci büyük alüminyum üreticisi olan Mozambik aynı zamanda dünyadaki en önemli titanyum üreticileri arasında yer alıyor. Bu denli büyük dış kaynakların ülkeye girmesi ve zengin doğal kaynakların peyderpey ekonomiye kazandırılmasına paralel, müteahhitlik, inşaat ve bayındırlık faaliyetlerinde önemli düzeylerde gelişmeler yaşanıyor.

GÜNEY DOĞU AFRİKA’NIN GİRİŞ KAPISI: MOZAMBİK

Mozambik, aynı zamanda, denize çıkışı bulunmayan Zambiya, Zimbabve, Botsvana, Svaziland, Malavi ve hatta Güney Afrika Cumhuriyeti’nin kuzey kısmının denizle bağlantısını sağlayan bir ülke konumunda. Güney limanı Maputo, merkez limanları Beira ve Quelimane, kuzey limanları Nacala ve Pemba ile bu ülke pazarlarına doğal giriş sağlıyor. Dünya petrol ulaşım ana hatlarından biri olan Mozambik kanalı (Ortadoğu petrollerinin Amerika ve Avrupa’ya ulaşımında temel geçiş noktası) başta olmak üzere, Güney Doğu Afrika bölgesinin giriş kapısı olan Mozambik jeopolitik konumuyla, doğal kaynakların ekonomiye kazandırılması süreciyle birlikte söz konusu stratejik konumunu perçinliyor. Yaşanan bu gelişmeler çerçevesinde, başta ABD ve Avrupa olmak üzere, BRICS ülkelerinden binlerce yabancı firmanın akın ettiği Mozambik, Afrika’daki yeni çekim merkezi haline geliyor.

İTHALATI EN FAZLA ARTAN AFRİKA ÜLKESİ

Sanayide kendi ihtiyaçlarını karşılamaktan henüz uzak olan Mozambik ekonomisi, temel ihtiyaçlarını büyük oranda ithalat yoluyla karşılıyor. Öte yandan, doğal kaynakların devreye girmesi ve hızlı büyüme çerçevesinde zenginleşmeye paralel olarak ülkenin ithalatı her geçen dönem katlanarak artıyor. Bu anlamda Mozambik, son beş yılda ithalatı en fazla artan Afrika’daki ilk beş ülke içerisinde yer alıyor.

Ülkenin hala büyük bir kesiminin elektrikten yoksun olduğunun belirtildiği, Türkiye Maputo Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği’nin Ocak 2015’te hazırladığı raporda, kısa vadede ülkede mevcut elektrik talebini karşılamak amacıyla bir dizi kömür ve doğal gaz çevrim santrali projesi ortaya konacağı ve bu projelerin bir bölümü başta Avrupalı firmalar tarafından yapılacağı belirtiliyor. Mozambik’in önümüzdeki dönemde, yeni elektrik iletim hatlarının yapılması, eskilerin yenilenmesi ile ilgili olarak yaklaşık 3 milyar dolar değerinde bir yatırım yapmasının beklendiğini belirten raporda Türk firmalarının bu alanda önemli işler üstlenebileceğinin altı çiziliyor.

Mozambik madencilik sektöründe başlıca yatırım ve iş alanları petrol, doğal gaz, kömür, demir, altın üzerinde ilerliyor. 2 bin 700 kilometrelik tropik sahil şeridi bulunan Mozambik, doğal güzellikleri ve özellikle turistlerin ilgisini çeken egzotik plajlarıyla turizm alanında da büyük potansiyele sahip. Geçtiğimiz yıl 2 milyon turisti ağırlayan Mozambik, turizm sektörü açısından da önemli bir yatırım alanı olmaya aday görünüyor.

YABANCI SERMAYENİN GÖZÜ MOZAMBİK’TE

Mozambik hükümeti ekonomik büyümeyi ve istihdamı teşvik etmek, bölgesel dengesizlikleri gidermek, ülkenin geniş yatırım potansiyelini ortaya çıkarmak amacıyla son beş yılda, yatırımları teşvik amacıyla son derece liberal sayılabilecek önemli yasal düzenlemeler yaptı. Türkiye Maputo Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği’nin raporunda yer alan verilere göre; Hükümet öncelikle 1993 tarihli yatırım yasasını revize etmiş, Yatırım Teşvik Merkezi CPI ile Serbest / Ekonomik Bölge Ofisini GAZEDA’yı kurmuştur. Öte yandan ülke Çok Taraflı Yatırım Garanti Ajansı’na (MIGA) taraf olup, uluslararası tahkimi kabul etmiştir. Söz konusu düzenleme ile yerli-yabancı yatırımcı ayrımı ortadan kaldırılmış, özel güvenlik şirketleri, medya ve bazı özel imtiyazlar hariç olmak üzere, hemen hemen tüm alanlar yabancı yatırıma açılmış bulunuyor.

20 YILDA YÜZDE 7,5’LİK BÜYÜME

Özellikle geçtiğimiz 10 yılda, ABD, İtalya, GAC, Avustralya, BAE, Japonya, Norveç, G. Kore, Hindistan, Portekiz, Kanada, İngiltere’den dünyanın en büyük enerji şirketleri, Mozambik’te doğal gaz, petrol, kömür gibi değerli maden ve hidrokarbon arama faaliyetlerinin sonucunda ülkede, 5,66 trilyon metreküp doğal gaz ve 23 milyar ton kömür keşfetti. Bu çalışmaların bir çıktı olarak son yıllarda hidrokarbon ihracatçılar ligine çıkmayı başaran ülkenin bu alandaki ihracatı da her yıl katlanarak artıyor. Bu sürecin sonucu olarak, özellikle son dönemde başta batılı ülkeler olmak üzere, ülke yıllık ortalama GSMH’nın üçte biri düzeyinde yabancı sermaye çekerek, Afrika’da en fazla yabancı sermaye çeken ikinci ülke konumuna gelmiş ve bu suretle son 20 yılda ortalama yıllık yüzde 7,5’lik bir büyüme oranı yakalayarak Afrika’nım en hızlı büyüyen ilk beş ekonomisi arasına girmeyi başardı.