Somali ve Moritanya kara kıta Afrika’nın doğu ve batı KIYISIND A gelişmeye açık iki ülke olarak dikkat çekiyor. Türkiye; yetersiz kredi imkanları, nitelikli işgücü ve altyapı sorunları nedeniyle yabancı yatırımcıların mesafeli durduğu bu İki ülkenin...

Kuzeydoğu Afrika’da yer alan ve önceleri “Baharat Ülkesi” olarak bilinen Somali’ye ilk olarak 750 yılında Galyalıların geldiği tahmin ediliyor. 10. yüzyılda, Müslüman Arap orduları İslamiyet’i yaymak için Somali’ye ayak bastı. Buraya yerleşen Müslümanlar bölgede Somali Sultanlığını kurdu. On altıncı asırda Somali Sultanlığı, Etiyopya topraklarına girdi. Portekiz’den yardım alan Etiyopya 1542’de Müslüman ordularını ağır bir yenilgiye uğrattı. Aynı dönemde Somali’nin kuzey kıyılarının bir bölümü resmen Osmanlı egemenliğinde bulunuyordu. On dokuzuncu asırda batılı devletler Afrika ülkelerini sömürge haline getirmek için birbirleriyle yarıştı. Somali’yi 1839’da işgal eden İngilizler sömürgelerine ekledilerse de Fransa ve İtalya ile yapılan savaşlar neticesinde 1884’te İtalya bölgeyi ele geçirdi ve yapılan anlaşmalar sonunda 1885’ten 1927 yılına kadar İtalyanlar ülke topraklarını işgal altında tuttu. 1949 yılında Birleşmiş Milletler, Somali’nin bağımsızlığını onayladı ve ertesi yıl İtalyanlar ülkeden geri çekilmek mecburiyetinde kaldı. Ülkede 1969 yılında askeri ve polis gücünün Muhammed Siyad Barre başkanlığında müştereken yaptığı darbe sonucu meclis dağıtıldı. 1975 yılında ülkede yaşanan iç karışıklıklar çok sayıda insanın ölümüne sebep oldu. Siyad Barre 1979’da Yeni Anayasayı yürürlüğe koydu ve ertesi yıl resmen devlet başkanı seçildi. Diğer taraftan dış politikada ise 1977 yılında Somali ile komşusu Etiyopya’nın arası Ogaden Bölgesi yüzünden açılmıştı. Etiyopya’ya yardım etmek üzere Sovyet birlikleri bölgeye geldi. Sovyet yardımı ve desteği de olunca Somali birlikleri ve Etiyopya’daki Somalili gerillalar mağlup edildi. 1,5 milyon Etiyopyalı mülteci, Somali topraklarına göç etti. Bu arada Ogaden’da gerilla hareketleri bir müddet daha sürdü. Devlet Başkanı Muhammed Ziyad Barre 1989’da, ülkedeki huzursuzlukların artması üzerine çok partili seçimlerin yapılacağını açıkladı. 1991 Ocak ayında Ziyad Barre devrildi ve yönetime Ali Mehdi Muhammed geçici olarak el koydu. General Ali Mehdi kuvvetleriyle General Aydid kuvvetleri arasında süren şiddetli çatışmalar ve açlık yüzünden BM ülkeye silah ambargosu uygulamaya başladı. BM güvenlik konseyinde alınan kararla havadan yiyecek yardımı yapılmaya başlandı. Ayrıca yardım görevlilerini korumak için beş yüz kişilik bir barış gücünün gönderilmesi kararlaştırıldı. Bu karara başta General Aydid olmak üzere çeşitli gruplar karşı çıktı. 3 Aralık 1992’de ABD’nin teklifiyle Birleşmiş milletler “Umut Operasyonu” adıyla Somali’ye asker gönderdi. Birleşmiş Milletler barış gücü askerleri arasında bir Türk birliği de bulunuyordu. Ülkede karışıklıklar halen devam ediyor. Somali kıyılarının uzunluğu 2 bin 600 kilometre civarındadır. Ülkenin en önemli limanları, Mogadishu, Berbera, Merka ve Kismayu’dur. Somali’nin kuzey bölgesi dağlıktır ve ortalama yükseklik 900 ile 2 bin metre arasında değişir. Ülkenin en yüksek yeri olan Mijirtein Dağı yaklaşık 2 bin 515 metrededir. Ülkede Shebeli ile Juba Nehirleri arasında tarıma müsait topraklar bulunur. Kenya sınırına doğru arazi gittikçe alçalır. Ülkenin iki nehri de Etiyopya’dan doğuyor ve sulama ihtiyacını karşılıyor. Somali, kurak ve sıcak bir tropikal iklime sahiptir. Yağışlar oldukça azdır ve mevsimlere göre sıcaklık farkları yüksektir. Alçak ve düz olan güneydoğu bölgesiyle, Kenya sınırına yakın kısımlarda sıcaklık, ortalama 27°C ile 32°C arasında değişiklik gösteriyor. Daha yüksek bölgeler ve dağlık kuzey kesimlerde bu sıcaklık biraz daha düşüyor. Ülkedeki yağış ve sıcaklık miktarları büyük ölçüde güneybatı ve kuzeydoğudan esen muson rüzgarlarına göre değişiyor. Mart-mayıs ayları arası şiddetli ve eylül-kasım ayları arası hafif yağışlar gözleniyor. Ülke nüfusu 2014 yılı itibariyle 10 milyon 450 bin civarındadır.

SOMALİ’NİN EKONOMİK GÖRÜNÜMÜ

Somali’nin potansiyel olarak yeterli doğal kaynaklara sahip olduğu ifade ediliyor. Hayvancılık, tarım ve iletişim sektörlerindeki faaliyet ler ile yurt dışından gelen para transferleri ülke ekonomisinin bel kemiği konumundadır. 2010 yılı verilerine göre, GSMH’de tarım yüzde 60,2, sanayi yüzde 7,4 ve hizmetler yüzde 32,5 oranında yer tutuyor. Özellikle hayvancılıktan elde edilen gelirler GSMH’nin yüzde 40’ına, ihracat hacminin ise yüzde 50’sine karşılık geliyor. Ülkede hayvancılıktan geçinen göçebe ve kırsal kesim nüfusun büyük kısmını oluşturuyor. Tarım ürünlerini işlemeye dayalı sanayi sektöründeki makineler zaman içinde talan edilmiş, hurda metal olarak kullanılmaya başlanmıştır. Kamu eliyle yürütülen bankacılık faaliyetlerinin bulunmadığı ülkede, yılda 2 milyar dolara ulaşan yurt dışı para transferleri nakit hareketliliğine kaynaklık ediyor. En son anlamlı istatistiklerin bulunabildiği 2012 yılında yüzde 2,6 oranında tahmini yıllık büyüme sergileyen ekonomi, 516 milyon dolar tutarında ihracat, 1,2 milyar dolar civarında ithalat yaptı. Bu çerçevede toplam dış ticaret hacmi 1,7 milyar dolara ulaşırken, dış ticaret dengesi 684 milyon dolar açık verdi. İhracat yapılan başlıca ülkeler BAE, Yemen ve Umman’dır. Başlıca ihraç ürünleri canlı hayvan, deri, muz, balık, kömür ve hurda madendir. Somali’nin ithalat gerçekleştirdiği ülkeler arasında Cibuti, Kenya, Hindistan, Çin, Pakistan, Umman ve BAE yer alır. Başlıca ithalat ürünleri mamul maddeler, petrol ürünleri, gıda, inşaat malzemesi ve kat’tır.

Somali ekonomisinin yaklaşık yüzde 80’i hayvancılık ve çiftçiliğe dayanır. Ülkede deve, koyun, keçi ve sığır yetiştiriciliği yaygındır. Ülke arazisinin yüzde 15’i ekime müsaittir ancak yüzde 2’lik bir bölümde ekim yapılır. Nehirler boyunca uzanan topraklar oldukça verimlidir. Somali küçük bir endüstriye sahiptir. Daha çok tonbalığı ve paket et endüstrisi, tekstil ve şeker, sabun-yağ sanayisi mevcuttur. Ülkede çıkarılabilen başlıca mineraller; deniz tuzu, kireçtaşı, kumtaşı (kefeki taşı), kil, lületaşı, alçıtaşı, demir, kalay boksit, titanyum ve uranyumdur. Somali daha çok İtalya, İngiltere ve Almanya’dan makina, kimyevi maddeler ve diğer tüketim maddeleri alıyor. Somali bugün itibariyle dış yardıma dayanan bir ekonomik gelişim gösteriyor. Ülkede ulaşım sistemi yeterli değildir ve demir yolu ağı bulunmuyor. Yaklaşık 17 bin kilometrelik karayolunun ancak yüzde 15’i asfalttır. Mogadishu ve Berbera’da iki liman ve dört havalimanı mevcuttur. Somali’de etkin bir vergi sistemi olmaması nedeniyle hükümetin gelirleri sınırlıdır. Ülke mevcut güvenlik durumu nedeniyle dış yatırımcı çekemiyor. En önemli ihraç ürünlerinden olan odunkömürünün ihracatı 2036 (2012) sayılı BMGK kararı ile yasaklandı. 2013 Nisan ayında ise IMF Somali Hükümeti’nin tanıdı ve görüşmelere başladı. Ayrıca, Yeni Düzen (New Deal for Somalia) çerçevesinde Afrika Kalkınma Bankası ve Dünya Bankası ile de kapasite artırımı çalışmaları sürdürülüyor.

TÜRKİYE-SOMALİ İLİŞKİLERİ

Türkiye-Somali ilişkileri Osmanlı İmparatorluğu dönemine uzanan bir geçmişe sahiptir. Somali’de 1979 yılında açılan, ancak yaşanan iç savaş sebebiyle 1991 yılında kapatılan Türkiye’nin Mogadişu Büyükelçiliği 1 Kasım 2011 tarihinde yeniden faaliyete başladı. Büyükelçiliğini 1991’de kapatsa da Türkiye Somali’de yaşananlara kayıtsız kalmadı, imkanlar dahilinde Somali’de barış ve istikrarın sağlanmasına katkıda bulunmaya çalıştı. TİKA, Kızılay ve sivil toplum kuruluşlarımızın katkılarıyla 2011 yılından bu yana insani yardım ve kalkınma alanında Somali’ye yaklaşık 400 milyon dolar yardım yapıldı. Eğitim, sağlık, ulaştırma ve güvenlik alanlarına yayılmış olan yardımlar, kurumsal sistemin bulunmadığı ve her türlü altyapı desteğine ihtiyacı olan Somali’nin yeniden inşa sürecine büyük katkı sağlıyor. 2011-2014 yılları arasında Somali’ye 19 uçak ve 10 gemiyle binlerce ton gıda maddesi gönderildi, ekmek fabrikası, aşhane, buzhane ve çadır kentler kuruldu. 90 kadar hekim ve 300’e yakın Türk sağlık personeli ülkede görev yapıyor. 300 ton kadar ilaç ve tıbbi sarf malzemesi gönderen Türkiye, dört sahra hastanesi kurdu ve beş ambulans hibe etti. İnşası ve donatımı Türkiye tarafından gerçekleştirilen Mogadişu’daki 200 yataklı Türk- Somali Eğitim ve Araştırma Hastanesi bu yıl hizmete açıldı. Mogadişu’da Türk Sivil toplum kuruluşları tarafından inşa edilen ve işletilen iki hastane daha faaliyet gösteriyor. Yurt dışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı tarafından Türkiye Bursları çerçevesinde 70’i 2014 yılında olmak üzere yaklaşık 500 Somalili öğrenciye Türkiye’de eğitim imkanı sağladı. Burslu veya kendi imkanlarıyla ülkemizde eğitim görmekte olan Somalili öğrenci sayısı iki bin civarındadır. 1000 civarında Somalili öğrenci de ortaöğretim düzeyinde eğitim alıyor. Mogadişu’da sağlık meslek yüksekokulu ve lisesi, balıkçılık meslek lisesi inşa edildi. Ayrıca sokaklardaki çöpler halkla işbirliği içinde toplandı, bu çerçevede 49 iş makinesi ve 400 çöp konteyneri hizmete sunuldu. Somali, son dört yıldır Türkiye’nin resmi kalkınma yardımlarından en çok yararlanan ilk üç ülke arasında yer alıyor. 20 yıldan uzun süredir iç savaşla boğuşan Somali’de devlet kurumlarının yeniden inşası amacıyla Birleşmiş Milletler ve uluslararası toplumun desteğiyle devam eden teknik işbirliği faaliyetlerinde Türkiye öncü rol oynamaktadır. Bu kapsamda, Somali devlet kurumlarının kapasitelerinin kurulması sürecinde eğitim ve teknik işbirliği desteği, danışmanlar görevlendirilmesi ve altyapı kurulması desteği veriliyor, uluslararası toplum tarafından oluşturulan Barışı ve Devleti İnşa Gruplarının (PSG) güvenlikle ilgili ikinci grubuna ABD ile birlikte eşbaşkanlık yapılıyor. Türkiye ayrıca, Somali açıklarında, Aden Körfezi’nde ve Hint Okyanusu’nda vuku bulan deniz haydutluğu/korsanlık eylemleriyle mücadele maksadıyla tesis edilen çok uluslu çabalara aktif destek veriyor. 2014 yılı itibariyle Somali ile Türkiye arasındaki ticaret hacmi 59,3 milyon dolardır. Bu rakamın 57,8 milyon dolarını Türkiye’nin ihracatı oluşturuyor.

SOMALİ 2014 YILINDA 36 MİLYON DOLARLIK MAKİNE İTHAL ETTİ

Somali’nin 2014 yılı itibariyle 245 milyon dolarlık genel ihracatının 456 bin dolarını makine ve aksamları kalemi oluşturuyor. Somali 2014 yılında ise 36 milyon dolar değerinde makine ithal etti. 2013 yılında bu rakam 29,6 milyon dolar seviyesindeydi. Somali’nin 2014 yılında en fazla makine ithal ettiği ilk 10 ülke listesinin ilk sırasında 8,9 milyon dolarla Çin bulunuyor. 2013 yılında Somali’nin söz konusu ülkeden ithal ettiği makinelerin değeri 5,1 milyon dolardı. 2014 yılında Somali’nin Çin’den makine ithalatı yüzde 74,2 arttı. Listenin ikinci sırasında bulunan Türkiye’den 2013 yılında 3,9 milyon dolar değerinde makine ithal edilirken 2014 yılında bu rakam yüzde 67,1 artışla 6,5 milyon dolar seviyesine yükseldi. Somali, listenin üçüncü sırasında bulunan İtalya’dan 2014 yılında 4,6 milyon dolar değerinde makine ithal etti.

2013 yılında bu rakam 2,2 milyon dolar seviyesindeydi. Somali’nin İtalya’dan gerçekleştirdiği makine ithalatı 2014 yılında yüzde 110,2 artış gösterdi. Somali 84. fasıl itibariyle 2014 yılında en fazla dozerler, greyder, skreyper, ekskavatör, küreyici, yükleyici vb kaleminde ithalat gerçekleştirdi. Söz konusu kalemdeki ithalatın değeri 3,2 milyon dolar olarak kaydedildi. Listenin ikinci sırasındaysa santrifüjle çalışan kurutma, filtre, arıtma cihazları yer alıyor. 2014 yılında söz konusu kalemdeki ithalat 3,2 milyon dolar oldu. Üçüncü sırada bulunan buzdolapları, dondurucular, soğutucular, ısı pompaları kaleminde 2014 yılında Somali’nin gerçekleştirdiği ithalat 3 milyon dolar seviyesinde kayda geçti.