PORTEKİZ, GÜNÜMÜZDE AVRUPA’NIN EN KÜÇÜK VE EKONOMİSİ EN AZ GELİŞMİŞ ÜLKELERİNDEN BİRİ OLSA DA 15’İNCİ YÜZYILDA DÜNYANIN EN GENİŞ VE ZENGİN İMPARATORLUKLARINDAN BİRİNİ OLUŞTURMUŞTU. 900 YILDIR AYNI TOPRAKLARA SAHİP OLMASIYLA, AVRUPA’NIN EN ESKİ DEVLETLERİNDEN BİRİ OLMAYA DEVAM EDEN PORTEKİZ, KÖKLERİNDEKİ TİCARET KÜLTÜRÜNÜ BUGÜN HALEN SINIRLI DA OLSA YAŞATMAYI SÜRDÜRÜYOR. ÖZELLİKLE AMERİKA KITASINA EN YAKIN LİMANLARA SAHİP OLMASIYLA DENİZ TİCARETİNDE ÖNEMLİ BİR KONUMDA OLAN ÜLKE, AB İÇİ TİCERETTE İSE KOMŞUSU İSPANYA’NIN VARLIĞI NEDENİYLE ETKİLİ OLAMIYOR. TÜRKİYE İLE TİCARETİNDE DE BÜYÜK FIRSATLAR SUNMAYA DEVAM EDEN PORTEKİZ, ÖZELLİKLE SOĞUTUCULAR, TARIM VE AĞAÇ İŞLEME MAKİNELERİ İLE SAVUNMA VE OTOMOTİV YAN SANAYİSİ SEGMENTLERİNDE ÖNEMLİ BİR POTANSİYEL BARINDIRIYOR.

Avrupa kıtasının en batı ucunda, İber Yarımadası’nda İspanya ve Atlantik Okyanusu arasında yer alan Portekiz, 15’inci yüzyılda gerçekleşen ve dünya tarihinde önemli bir dönüm noktası olarak değerlendirilen coğrafi keşiflerin başlangıcına öncülük etmesiyle dikkat çeken bir ülkedir. Atlantik Okyanusu’nu ilk geçen, Afrika sahilleri boyunca yelken açan hatta kıtayı güneyden dolaşarak Hint Okyanusu ve Güney Çin Denizi’ne kadar ulaşan Portekizli denizciler, elde ettikleri ticaret imkânlarıyla önemli bir zenginliğe de ulaşmışlardı. Günümüzde de ticaret geleneklerini sürdüren Portekizliler, AB, TransAtlantik (ABDNATO) ve Portekizce konuşan eski sömürgelerle ilişkiler üzerinde şekillenen geleneksel dış politika çizgisini istikrarlı biçimde korumaya devam ediyor.  Dünya Ekonomik Forumu Küresel Rekabetçilik 2020 Raporu’nda Portekiz, 141 ülke arasında 34’üncü sırada yer  alırken, iş yapma kolaylığı açısından dünyada 39’uncu sırada, insani gelişmişlik endeksine göre 38’inci sırada, ekonomik serbestlik endeksine göre ise 52’nci sırada yer almayı sürdürüyor.

COĞRAFİ KEŞİFLERİN BAŞLADIĞI ÜLKE
Portekiz toprakları, ülkenin kültürünü, tarihini, dilini ve etnik yapısını etkileyen ve içlerinde Fenikeliler, Yunanlar, Romalılar, Cermenler ve Endülüs Emevileri’nin de bulunduğu çeşitli medeniyetlerin geçişine tanık olmuştur. 5’inci yüzyılda Portekiz ülkesi Douro Nehri’nin ağzındaki Portu (günümüzdeki Porto şehri) ile Cale (günümüzdeki Vila Nova de Gaia) şehirlerine istinaden Latince “Terra Portucalis” adıyla anılıyordu. 1093 yılında Kastilya ve

Leon Kralı VI. Alfonso, krallığının güneybatısındaki toprakları Henrique de Borgonha’ya vererek Portus Cale Kontluğu’nu kurdu. Comes Portucalensis olarak isimlendirilen bu kontluk, sonraki yıllarda bağımsız bir krallığın doğuşuna sahne  oldu. Portekiz’in bugünkü sınırları ise 13’üncü yüzyıl ortalarında çizildi. Ülke, 15 ve 16’ncı yüzyıldaki coğrafi keşifler sayesinde Asya, Afrika ve Güney Amerika'da büyük bir sömürge imparatorluğu kurarak, Avrupa ve Doğu arasındaki ticaretin önemli bir bölümüne hâkim olurken, 17’nci yüzyıldan itibaren zayıflayan ve zaman zaman bağımsızlığı ve ülke bütünlüğü kesintiye uğrayan Portekiz, Brezilya’nın 1822’de bağımsızlığını kazanmasıyla birlikte 20’nci yüzyıla kadar süren bir çöküş dönemine girdi.

5 Ekim 1910 tarihinde gerçekleşen devrimle Portekiz monarşisi yıkılırken, devam eden kaos ortamı ve ekonomik sorunlar 28 Mayıs 1926’da askeri darbeye yol açtı. Bu darbe sonucun da, sağ eğilimli diktatörlük tarafından önce Ekonomi Bakanlığı görevine getirilen Antonio de Oliveira Salazar, 1932’de Başbakan olarak ülke yönetiminin başına geçti ve “Yeni Devlet Novo Estado” adı altındaki diktatörlük dönemine damgasını vurdu.

1960’lı yılların ortasında Mozambik’te başlayan bağımsızlık hareketleri Portekiz Sömürge Savaşı’na yol açarak yönetimdeki rejimi zayıflattı. 25 Nisan 1974’te gerçekleşen Karanfil Devrimi’yle ülkede diktatörlükten demokrasiye geçildi ve Portekiz, 1986’da AB üyeliğiyle birlikte hızlı bir dönüşüm ve gelişim gösterdi.

ENERJİ TEDARİKİNDE YENİLENEBİLİR ENERJİYE YATIRIM YAPIYOR

Portekiz 1986 yılında Avrupa Birliği’ne katıldı ve kararlı bir ortamda uyum çalışmalarına başladı; sağlıklı bir büyüme düzeyine erişti. Hükümetler reformlar uygulayarak birçok devlet teşekkülünü özelleştirirken, ekonominin önemli alanları da liberalleştirdi. Tarım artık ekonominin en büyük kısmını oluşturmasa da Portekiz şarapları, özellikle Porto şarabı ve Madeira şarabı dünya çapında ün yapmıştır. Özellikle Algarve ve Madeira bölgelerinde

ise turizm önemli bir geçim kaynağıdır. Bununla birlikte Portekiz tarım ve sanayi gibi alanlarda  diğer Avrupa ülkelerine oranla çok daha düşük verim alabiliyor. AB ülkeleri arasında en yoksul ülkelerden biri olan Portekiz'de, özellikle tarımda geleneksel yöntemlerin kullanılmaya devam edilmesi ve hâlâ tarımsal mekanizasyon eksiklikleri olması  tarımdan verim alma şansını da düşürüyor. Bununla birlikte Portekiz, madenler açısından zengin bir ülkedir ve dünyanın en büyük doğal taş üreticilerinden biridir. Geleneksel enerji kaynakları (petrol, doğal gaz, kömür) bakımından dışa  bağımlı bir ülke olan Portekiz, konumu gereği rüzgâr ve güneş gibi yenilenebilir enerji kaynakları açısından önemli bir potansiyele sahiptir ve ülkede üretilen elektriğin yüzde 63’ü yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilmektedir. Portekiz rüzgâr  enerjisi sektörü de son 15 yılda oldukça büyümüştür. Ülkede tüketilen elektriğin yüzde 24’ü rüzgâr enerjisinden elde edilmektedir ki bu oran dünyadaki en yüksek oranlardan biridir.  Diğer yandan Portekiz’de son yıllarda savunma ve havacılık  le bilişim teknolojilerinde de önemli bir atılım gerçekleştiğini söyleyebiliriz.

2022’DE YÜZDE 4 BÜYÜME BEKLENİYOR
Bu çerçevede Portekiz, gelişmiş ve yüksek gelirli bir ülke olsa da AB'de kişi başına en düşük gelirlerden birine sahip olarak alt sıralarda bulunuyor. Bununla birlikte ülkenin GSYİH’si, güçlü yatırım ve ihracat büyümesi sayesinde 2021'de yüzde 4,9 seviyesinde gerçekleşmiş ve Portekiz'in salgın dönemindeki daralmadan  toparlanması Euro Bölgesi ortalamasından daha güçlü olmuştu. 2022'de de Portekiz ekonomisinin yüzde 4 oranında, AB'deki en güçlü büyüme oranlarından birini kaydetmesi bekleniyor. Ancak yüksek enflasyon ve tedarik zinciri darboğazları özel tüketim  ve yatırımları düşüreceğinden, 2022'nin geri kalanında büyümenin hızını yavaşlatması beklentileri olduğunu da söylemeliyiz.  Diğer yandan geçtiğimiz yıl 75 milyar dolarlık ihracatla dünyada 45’inci sırada yer alan ülkenin ihracat yaptığı  başlıca ülkeler; İspanya, Fransa, Almanya, ABD ve İngiltere olarak sıralanıyor. Ülkenin ihracatında Türkiye ise yüzde 1 payla 16’ncı sırada yer alıyor. Ülkenin ihraç ettiği başlıca ürünler ise otomobiller, petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar, karayolu taşıtları için aksam ve parçalar, ayakkabılar ile kâğıt ürünleri olarak öne çıkıyor.  Benzer şekilde, geçtiğimiz yıl 98 milyar dolarlık ithalatla dünya ithalatında 40’ıncı sırada olan ülkenin ithalat yaptığı başlıca ülkeler; İspanya,  lmanya, Fransa, Hollanda ve İtalya olurken, Türkiye yüzde 1,4 pay ile 12’nci sırada bulunuyor. Portekiz’in ithalatında öne çıkan ürünler de ham petrol, otomobiller, karayolu taşıtları için aksam ve parçalar, makineler ile tedavide veya korunmada kullanılmak üzere hazırlanan dozlandırılmış ilaçlar olarak sıralanıyor.

SANAYİ ÜRETİMİNDE GIDA İŞLEME VE OTOMOTİV YAN SANAYİSİ LİDER KONUMDA

Portekiz ekonomisi her ne kadar hizmet sektörüne  yönelse de iş gücünün üçte birini barındıran üretim sektörü (inşaat ve maden) ülkede önemini korumaya devam ediyor. Sanayi sektörü Portekiz GSYİH’sinin yüzde 22,4’lük kısmını oluştururken, (yüzde 14’ü imalat sanayi si, yüzde 3,5’i enerji ve su, yüzde 4,6’sı inşaat) ülkede önde gelen üretim sektörleri ise işlenmiş gıda, otomo tiv yan sanayisi, tekstil ve hazır giyim, ayakkabı, metal, makine, inşaat, kimya, ilaç ve biyoteknoloji, ağaç (özellikle şişe mantarı) ve elektrikelektronik olarak şekilleniyor.  Bununla birlikte Portekiz’de üretim iki büyük sanayi bölgesinde yoğunlaşmış durumda: LizbonSetúbal ve BragaPortoAveiro hattı. Bu iki bölge Portekiz sanayi üretiminin yaklaşık dörtte üçünü gerçekleştirirken, Lizbon bölgesinde demir ve çelik, gemi inşa ve tamiri, petrol rafineri, makine, kimya, çimento, elektronik ve gıda ve içecek sanayisi ağırlıklı olarak kümelenmiş bulunuyor. Lizbon’un yaklaşık 80 kilometre güney doğusunda bulunan Setúbal’da da büyük bir tersane, otomobil montaj

e makine sanayisi tesislerinin yanı sıra çimento, ağaç hamuru, mantar ve balık işleme tesisleri yer alıyor. Lizbon’un 140 kilometre güneyinde bulunan Sines’te de önemli bir derin deniz limanı ve ağır sanayi kompleksi konumlanmış durumda. Yine Sines’te bir petrol rafinerisi, petrokimya tesisleri ve 1.200 MV’lik kömür yakıtlı enerji santrali bulunuyor.  Tekstil, ayakkabı, mobilya ve gıda işleme gibi hafif sanayi tesislerinin bulunduğu Porto ise aynı zamanda ülkenin en büyük petrol rafinerisine ev sahipliği yapıyor. Aveiro’da ağaç hamuru ve diğer ahşap ürünler ile makine üretimi yaygınken, Braga tekstil ve hazır giyim, çatalbıçak, mobilya ve elektronik konusunda uzmanlaşmış bir kent olarak dikkat çekiyor. Ülkedeki üretim sektörlerinin, genel olarak, düşük katma değerli ürünlerden yüksek katma değerli ürünlere geçişte başarısız olunduğu için fiyat rekabeti için mücadele ettiklerini söylemek de mümkün. Bu kapsamda Portekiz, Asyalı üreticilerle rekabetin dışında, 2004 yılında AB’ye üye olan Orta ve Doğu Avrupalı üreticilerle  de rekabetini sürdürüyor. Diğer yandan, otomotiv sektörü ülkedeki sanayi üretiminin yüzde 8,5’ini ve Portekiz’in tüm sektörler içindeki üretiminin yüzde 2’sini temsil ediyor. Ancak ülkedeki otomotiv sektörünün tamamen yabancı yatırımlardan kaynaklandığını da söylemeliyiz. Bununla birlikte Portekiz’deki otomotiv yan sanayisi sektörü ise son 15 yılda yüzde 200 büyüme kaydederek önemli bir gelişim göstermiş durumda. Günümüzde kalıp sektöründe yaklaşık 11.200 işçi çalıştıran, kalıp ve aletlerin tasarımı, geliştirilmesi ve imalatıyla uğraşan 536 KOBİ’ye sahip olan Portekiz, özellikle plastik enjeksiyon kalıpları alanında (dünya çapında 8’inci, Avrupa'da 3’üncü) dünyanın önde gelen kalıp üreticileri arasında yer alıyor ve toplam üretimin yaklaşık yüzde 85'ini ihraç ediyor.

İKİLİ TİCARETTE POTANSİYELİN ALTINDAYIZ
Türkiye’nin Avrupa Birliği ile 1996 yılı başından itibaren uygulamaya koyduğu Gümrük Birliği’nin beklenilen  bir sonucu olarak, Türkiye ile Portekiz arasındaki ticaret hacmi de sürekli olarak artma eğilimini koruyor. Geçtiğimiz yıl Portekiz’e ihracatımız 1,5 milyar dolar olurken, ithalatımız ise 1,1 milyar dolar olarak gerçekleşmişti.  Bununla birlikte, Portekiz, özellikle Portekizce konuşan ülkelerle (Angola, Brezilya, Mozambik, Cabo Verde, Gine Bissau, Sao Tomé ve Principe, Doğu Timor, Ekvator Ginesi) ticaret için bir başlangıç noktası olarak da değerlendirilirken, Ticaret Bakanlığı Lizbon Ticaret Müşavirliği’nce yayınlanan bilgi notunda, Türk firmalarının Portekiz firmalarıyla yapacakları iş birliklerinin Afrika ve Latin Amerika ülkeleri pazarlarına girişte avantajlar ve yeni iş birliği imkânları sağlayabileceğinin altı çiziliyordu.

MAKİNE TİCARETİ ARTABİLİR
Portekiz’in makine özelinde ticaret rakamlarını incelediğimizde, BM İstatistik Bölümü verilerine göre, ülkenin makine ihracatının 2021’de yüzde 21,3 artarak 5,3 milyar dolar olarak gerçekleştiği ni görüyoruz. Portekiz’in en çok makine ihraç  ettiği ülkeler sıralamasında ilk sırada 1,2 milyar dolarla İspanya yer alırken, ikinci sıradaki Almanya 2021’de Portekiz’den 973 milyon dolarlık makine alımı yaptı. Üçüncü sıradaki Fransa’ya da 620 milyon dolarlık makine ihraç edildi.  2021’de Türkiye ise Portekiz’den gerçekleştirdiği makine ithalatında yüzde 63,5’lik artışla 39 milyon dolar değerinde makine alımı yaptı. Bu dönemde Portekiz’in Türkiye’ye gerçekleştirdiği 730,4 milyon dolarlık toplam ihracat içindeki makinenin payı da yüzde 5,3 olarak kayda geçti. Aynı dönemde Portekiz’in toplam ihracatının 75,1 milyar dolar olduğunu ve makine ihracatının toplam ihracattan yüzde 7,1 pay aldığını da söyleyelim. Diğer yandan, makine ithalatının, 97,6 milyar dolarlık toplam ithalattan yüzde 9,9 pay aldığı Portekiz’de, 2021’de yüzde 16,7’lik artışla 9,7

milyar dolar tutarında makine ithal edildi. BM İstatistik Bölümü verilerine göre Portekiz’in en fazla makine ithal ettiği ilk 10 ülke listesinin ilk sırasında 2,4 milyar dolarla İspanya yer alırken, listenin ikinci sırasında bulunan Almanya’dan 1,8 milyar dolar değerinde makine ithal edildi, üçüncü sıradaki İtalya’dan da 939 milyon dolarlık makine alımı yapıldı.  Bu dönemde Portekiz’in Türkiye’den gerçekleştirdiği makine ithalatı ise yüzde 41,3’lük artışla 167 milyon dolar oldu ve Türkiye, Portekiz’in makine ithalatında 10’uncu sırada yer aldı. Bu veriyle, Portekiz’in  toplam 9,7 milyar dolarlık makine ithalatından 2021’de Türkiye’nin aldığı payın yüzde 1,7 seviyesinde gerçekleştiğini; Portekiz’in Türkiye’den yaptığı 1,4 milyar dolarlık toplam ithalat içindeki makinenin payının ise yüzde 12 olarak kayda geçtiğini hatırlatalım.

PORTEKİZ’İN SWOT ANALİZİ

GÜÇLÜ YÖNLER

• Diğer AB üyesi ülkelere göre daha az maliyetli, daha kaliteli bir yaşam
• Yüksek oranda yenilenebilir enerji kullanımı
• Amerika kıtasına coğrafi yakınlık ve Portekizce konuşan
• ülkelerle sıkı bağların oluşu
• Yabancılara karşı sempatik tutum

ZAYIF YÖNLER

• Salgın kaynaklı ekonomik krizin etkileri
• Vergi oranlarının yüksekliği
• Bürokrasinin ağır işlemesi
• Tüketim alışkanlıklarının hızlı tüketime yönelik olmayışı • Düşük verimlilik

FIRSATLAR

• AB fonları ile iç pazarda canlanma beklentisi
• Süreklilik arz eden restorasyon ihtiyacı
• Turizm yatırımları
• Portekiz pazarını İspanya ve Portekizce konuşan ülkelerle birlikte düşünmek

TEHDİTLER

• Coğrafi yakınlığı sebebiyle, AB içi ticarette İspanya’nın pazarı domine etmesi

Kaynak: “Portekiz Ekonomisi ve Türkiye ile Ticari İlişkileri”, Lizbon Ticaret Müşavirliği Sunumu, 4 Mayıs 2021

PORTEKİZ İLE TİCARETTE DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER

• Portekiz iş dünyası oldukça resmidir. Doktor, mühendis ve mimar gibi resmi unvanlar oldukça sık kullanılır. Görüşülen kişinin unvanını sormak ve soyadından önce kullanmak önem arz eder.
• Portekiz’de kırmızı mürekkeple yazmak hakaret olarak kabul edilir ve bu nedenle iş dünyasında kullanılmaz.
• İş kültüründe olumsuzu durumlar zorlayıcı bir sebep olmadıkça dile getirilmez ve bir anlamda sözleşme öncesi sorumluluğa ilişkin bazı hususlar pazarlık kültürünün bir parçası olarak saklanabilir.
• Eğitim seviyesi üniversite düzeyinde olan birçok Portekizli iki hatta genellikle üç dil konuşabilir. Anadilden sonra İngilizce gelir.
• Portekiz’de iş toplantılarının en az bir hafta önceden randevu alınmak suretiyle kararlaştırılması; toplantıdan bir, iki gün önce de telefon veya eposta yoluyla teyit edilmesi önem arz eder.
• Eğer eposta yoluyla randevu talep edecekseniz ya da sorularınız olacaksa hızlı dönüşler beklemeyin. Portekiz’deki iş kültürü size birkaç gün sonra da cevap verilebilmesine müsaittir. Yine, eposta veya telefonla yapılan taleplerde bir haftadan önce bir hatırlatma yapılması çok hoş karşılanmaz.
• Temmuz ve Ağustos ayları, gerek kamu gerek özel sektörde izin dönemi olarak değerlendirildiğinden bu aylar ile Aralığın 15’i ve Ocak başına kadarki süreçte randevu almak ve işleri hızlandırmak pek mümkün değildir.
• Portekiz’de ilk toplantıdan sonuç alınmasını beklemek pek gerçekçi bir beklenti olmayabilir. Portekizliler iş görüşmelerini zamana yayarak yapmaktan hoşlanan ve karar aşamasına kadar daha yavaş davranan bir iş kültürüne sahiptir.
• Ülkede, herhangi bir iş için (sıradan veya karmaşık) beklemek veya bekletilmek gerek günlük hayatta gerek iş hayatında alışılagelmiş bir uygulamadır.
• Müzakereler sırasında genel nezaket kuralları geçerlidir. El sıkışmak ve göz teması kurmak önemlidir. Portekiz kültüründe ilişkiler hayati öneme sahip olduğu için, anlaşmalar finansal kaygılardan ziyade duygusal veya kişisel bir düşünceye dayanabilir. Bu itibarla, kurumsal ortaklıklarda bile iş ilişkisi geliştirmek istediğiniz kişiyi/ kişileri ikinci seferde yemeğe davet etmek önem arz eder.
• Toplantılarda mutlaka espresso ve su sunulacaktır. Selamlamadan sonra, iş gündemine geçmeden önce resmi olmayan bir sohbete biraz zaman ayırmanız kibarlık olacaktır. Hava durumundan konuşmak küçük konuşmalar için uygun bir konu olarak kabul edilir ve Portekizli iş ortakları genellikle futbol, yemek, ekonomi, genel politika konularından konuşmak iyi bir başlangıç olabilir.
• Portekiz’de, zamana karşı farklı bir tutum olduğu için son teslim tarihlerine uyulmaması ve son teslim tarihlerinin diğer kültürlerde olduğu kadar önemli olmadığını görmek alışılmadık bir durum değildir.
  Kaynak: Ticaret Bakanlığı, Portekiz Pazar Bilgileri Raporu