Taşıma belgeleri, taşıtan ile taşıyıcı arasında yapılan taşıma sözleşmesine dayanan ve iki tarafın hak ve yükümlülüklerini gösteren belgelerdir.Bu belgeler; malların teslim alındığını gösteren bir makbuz, taşıyan ile taşıtan arasında akdedilen bir sözleşme ve bazı şartlar altında kıymetli evrak niteliklerini taşımaktadır. Taşıma belgeleriyle ilgili genel bilgiler Moment Expo dergisi 14. sayısında (Syf:50- 51) ve konşimentolar ile ilgili bilgiler Moment Expo dergisi 15...

Taşıma belgeleri, taşıtan ile taşıyıcı arasında yapılan taşıma sözleşmesine dayanan ve iki tarafın hak ve yükümlülüklerini  gösteren belgelerdir. Bu belgeler; malların teslim alındığını gösteren bir makbuz, taşıyan ile taşıtan arasında akdedilen bir sözleşme ve bazı şartlar altında kıymetli evrak niteliklerini taşımaktadır. Taşıma belgeleriyle ilgili genel bilgiler Moment Expo dergisi 14. sayısında (Syf:50- 51) ve konşimentolar ile ilgili bilgiler Moment Expo dergisi 15. sayısında (Syf:54-55) verilmiştir. Bu bölümde konşimentolar dışında kalan diğer taşıma belgeleri ele alınacaktır.

DİĞER TAŞIMA BELGELERİ (WAYBILL)
Taşıma senetleri malın mülkiyetini temsil etmeyen, malların teslim alındığını gösteren makbuz niteliğindeki belgelerdir. Bu nedenle, taşıma senetlerinin ciro ve teslimi ile malların mülkiyeti devredilemez. Taşıma senetlerinin cirosu mümkün olmadığı için taşınan mallar, senette ismi yazılı gönderilene (alıcıya) teslim edilir. Demiryolu, havayolu ve kamyonla yapılan taşımalarda kullanılan taşıma senetleri aşağıda açıklanmıştır.

1. HAVAYOLU TAŞIMA SENEDİ (AIR WAYBILL)
Havayolu Taşıma Senedi bir makbuzdur ve kıymetli evrak niteliğinde değildir. Hava konşimentosu da denilen bu belgenin ciro ve teslimi ile malların mülkiyeti devredilemez. Mallar düzenlenen senedin üzerinde alıcı olarak kimin adı yazılı ise ona teslim edilir. Bu taşıma belgesi üç tanesi orijinal olmak üzere on iki nüsha halinde düzenlenir. Bu nüshalardan birincisi havayolu şirketine,  ikincisi gönderilene aittir; üçüncü nüsha ise gönderenin nüshasıdır. Havayolu taşıma senedinin 3. nüshası (original for shipper) satıcının elinde olduğu sürece, bu nüshayı mallar alıcı tarafından çekilmeden önce, taşıma acentesine ibraz ederek taşıma şartlarını ve hatta malın alıcısını değiştirme hakkına sahiptir. Bu nedenle gönderene tanınmış olan bu hak alıcı için de, banka için de önemli bir risk oluşturur. Bu riskin minimize edilebilmesi için hava yolu konşimentosunun 3. nüshasının bankalara ibraz edilmesi istenir. House Air Waybill Havayolu taşımacılığında taşıma komisyoncusu tarafından düzenlenen bir belgedir. Malın sevk edildiğini değil yalnızca teslim alındığını gösterir. Az miktarda mal sevk edecek ihracatçı firmalar navlun ücretini düşük tutmak  amacıyla taşıma komisyoncusuyla anlaşırlar ve mallarını House Air Waybill karşılığında taşıma komisyoncusuna teslim ederler. Taşıma komisyoncusu bu tür firmaların mallarını toplayarak bir sevkiyatta gönderir ve bütün mallar için bir Air Waybill düzenlenir ve bu belgede “shipper” (yükleten) olarak taşıma komisyoncusu yer alır. Bankalar açısından teminat özelliği çok zayıftır.

2- DEMİRYOLU HAMULE SENEDİ (RAIL CONSIGNMENT NOTE)
Demiryolu Hamule Senedi malların demiryolu ile taşınması halinde, demiryolu idaresince verilen bir makbuzdur. Kıymetli evrak niteliğinde olmadığı için malların mülkiyetini temsil etmez, ciro edilemez ve yalnızca malların gönderilmek üzere demiryolu idaresine teslim edildiğini gösterir. Mallar alıcısına, taşıma acentesine müracaatında kimliğini ispat etmesi halinde verilir. Dolu vagon karşılığında demiryolu idaresinin verdiği belge hamule senedinin ikinci nüshasıdır. Birinci nüsha (asıl) mallarla birlikte gönderilir. Mallar alıcının müracaatı ve kimliğinin ibrazı karşılığında, hamule senedi aranmaksızın teslim edilir.

3. KARAYOLU TAŞIMA SENEDİ / CMR (ROAD WAYBILL)
Kamyonla yapılan taşımalarda uluslararası CMR (Convention Merchandise Routier) Anlaşması gereğince düzenlenen bir taşıma senedidir. Taşıma senedi üç nüsha halinde düzenlenir ve her üç nüsha da gönderen ile taşıyıcı tarafından imzalanır. Senedin düzenlendiği ülke hukukuna göre imzalar matbu olabilir ya da imzaların yerine gönderenin ya da taşıyıcınınmühürleri basılabilir.  Taşıma senedinin birinci nüshasını gönderen alır, ikinci nüsha eşya ile beraber gider, üçüncü nüsha taşıyıcıda kalır. İmzalanan taşıma senedi; Taşıma sözleşmesinin kurulmuş olduğunu, malların taşıyıcı tarafından teslim alındığını, malların ve ambalajların iyi durumda olduğunu, sayılarının, marka ve numaralarının taşıma senedinde yazılı olanlara uyduğunu, gösterir. Taşıma senedinin ikinci nüshası gönderilene (alıcıya) teslim edilene kadar gönderen, taşımaya devam olunmaması, malın teslim yerinin
değiştirilmesi ya da taşıma senedinde gösterilenden başka bir alıcıya teslim edilmesi gibi tasarruflarda bulunabilir. Ancak ikinci nüshanın alıcıya tesliminden itibaren taşıyıcı alıcının emir ve talimatlarına uymak zorundadır. Gönderenin taşıma senedine bir açıklama koyarak bu tasarruf hakkında taşıma senedinin düzenlenmesinden itibaren gönderileni sahip kılması mümkündür. Diğer yandan taşıma senedinin gönderende kalan birinci nüshasının alıcıya verilmesi halinde yine tasarruf hakkı sahibi alıcı olur.  Taşıyıcının taşıma senedinin ikinci nüshasını gönderilene teslim etmemiş olduğu halde gönderilenin tasarruf hakkına sahip bulunması ancak birinci nüshanın hamili olmasına bağlıdır ve tasarruf hakkının kullanılabilmesi için söz konusu nüshanın ibrazı gerekir. Tır Karnesi TOBB tarafından verilmektedir. C2  yetki belgesine sahip şirketin bu belge ile birlikte ortakları hakkında bilgi ve referanslarını sunarak başvurduğu ve uygun görüldüğü takdirde sahip olduğu belgedir.

4. NAKLİYECİ MAKBUZLARI VE FIATA BELGELERİ
Nakliyeci makbuzları taşıma komisyoncuları tarafından düzenlenen taşıma belgeleridir. Taşıma işleri komisyoncuları, bir ücret  arşılığında kendi adlarına ve bir başkası hesabına eşya taşıtmayı meslek edinen nakliye firmalarıdır.

a) FCR Taşımacının Teslim Alındı Belgesi (Forwarder’s Certificate of Receipt): Bu belge malların gönderilene sevk edilmek veya gönderilenin emrine hazır tutulmak üzere teslim alındığını gösterir. Ciro edilemez ve mallar yüklendikten sonra orijinal nüshanın ibraz edilmesi halinde sevk iptal edilebilir ya da sevk şartları değiştirilebilir. Anılan nüsha mallar yüklendiğinde yükletene yani satıcıya verildiği için alıcı açısından risk oluşturur. Bu nedenle belgenin banka adına düzenlenmesi  istenir. Mallar orijinal nüshanın, başka bir deyişle gönderen nüshasının taşıma acentesine ibraz edilmesi suretiyle alıcı tarafından teslim alınır.

b) FCT Nakliyeci Taşıma Belgesi (Forwarder’s Certificate of Transport): Bu belge takım halinde “emre yazılı” olarak düzenlenir. Mallar varış yerinde FCT’nin orijinalinin ibraz edilmesi karşılığında alıcıya veya onun emrine teslim edilir. FCR ve FCT, navlun  komisyoncuları tarafından düzenlenir ve bu belgeler taşıma sözleşmesi niteliğinde olmadıkları için yasal hamiline malları yalnızca varış yerindeki acenteden talep etme hakkını verir.

c) FBL FIATA Kombine Konşimentosu(FIATA Combined Bill of Lading): FBL, deniz konşimentosu ile aynı hukuksal niteliğe sahip  bir kombine taşıma konşimentosudur. Şekil ve şartları FIATA (Uluslararası Taşıma Acenteleri Birlikleri Federasyonu) tarafından tespit edilmiş, Uluslararası Ticaret Odası’nca onaylanmıştır. Bu cins konşimentolar emre düzenlenebilir. Malların mülkiyetini temsil eder ve aynı deniz konşimentoları gibi bir kıymetli evrak niteliğindedir. Birden fazla takım halinde düzenlenebilir. Malların teslimi için bir orijinal nüshanın teslimi yeterlidir.

5. POSTA BELGELERİ (POST RECEIPT)
Mallar posta ile gönderildiğinde posta idaresi tarafından düzenlenen, malların teslim alındığını gösteren makbuza “Posta Makbuzu” (Postal Receipt) ya da postalama sertifikası (Certificate of Posting) denir. Bu belge de malların mülkiyetini
temsil eden kıymetli bir evrak değildir, ciro ve teslim yolu ile devredilemez.

KAYNAKLAR:
https://mevzuat.garanti.com.tr
GARANTİ MEVZUAT
İhracatta Teslim Şekilleri ve
Nakliyat – İGEME