Türk sanayisinin sorunları arasında hiç şüphesiz önlenemeyen iş kazaları ve meslek hastalıkları da yer alıyor.

Gülcan Çamur İş Güvenliği Uzmanı / Yalın OSGB Genel Müdürü

Türk sanayisinin sorunları arasında hiç şüphesiz önlenemeyen iş kazaları ve meslek hastalıkları da yer alıyor. İş sağlığı ve güvenliği iş kazalarını ve meslek hast alıklarını önlemeye yönelik bir disiplindir. İş kazalarının azaltı labilmesi için de hem çalışanlara hem de işverene çeşitli görevler düşmektedir.

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 30 Haziran 2012 tarihinde yürürlüğe girmesiyle sorunun çözümüne yönelik ilk adım atıldı ve daha sonra kanun, yayımlanan yönetmelikler ile de desteklenmeye çalışıldı. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 19. maddesi ile birlikte ilk defa çalışanların yükümlülükleri de tanımlanmıştır. Buna göre;

Çalışanların Yükümlülükleri

MADDE 19 - (1): Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlüdür. (2): Çalışanların, işveren tarafından verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda yükümlülükleri şunlardır: a) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını kurallara uygun şekilde kullanmak, bunların güvenlik donanımlarını doğru olarak kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak ve değiştirmemek. b) Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve korumak. c) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik gördüklerinde, işverene veya çalışan temsilcisine derhal haber vermek. ç) Teftişe yetkili makam tarafından işyerinde tespit edilen noksanlık ve mevzuata aykırılıkların giderilmesi konusunda, işveren ve çalışan temsilcisi ile işbirliği yapmak. d) Kendi görev alanında, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için işveren ve çalışan temsilcisi ile işbirliği yapmaktır.

Makineden Kaynaklı İş Kazaları

İş kazalarının sebepleri incelendiğinde, iş ekipmanları ve makinelerden kaynaklı iş kazası oranının azımsanamayacak seviyede olduğu görülmektedir. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 19. maddesi (çalışanların yükümlülükleri) özellikle kullanıcı hatası sebebiyle yaşanan bu kazalardan korunmak için başta çalışanların talimatlara uygun makine kullanımlarının sağlanması ve kullanılan ekipmanda sağlık ve güvenlik açısından tehlike görülmesi durumunda işverene veya çalışan temsilcisine bildirme yükümlülüğünü başta makinenin operatörüne yani bizzat çalışanın kendisine vermektedir. Çalışanların yaptıkları tehlike bildirimleri ve tehlikenin önlenebilmesi için sundukları öneriler özellikle makinelerde alınan güvenlik önlemlerinde daha işlevsel ve amaca uygun sistemlerin kurulmasına olanak sağlamıştır. Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği çalışmalarına katılması sektöre ivme kazandırmıştır fakat iş sağlığı ve güvenliğinin sürekli kontrol ve izleme ile desteklenmesi gerektiği unutulmaması gereken bir gerçektir. 25 Nisan 2013 tarihinde yayımlanan İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği ile iş ekipmanlarının periyodik kontrol süreleri düzenlenmiştir.

İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinde dikkat çeken en önemli husus kaldırma ve/veya iletme araçları ile istif makinelerinin (vinç, forklift, transpalet vb.) standartlarda süre belirtilmemesi durumunda yılda bir defa periyodik kontroller konusunda yetkili kişi tarafından kontrollerinin yapılmasıdır. Kullanılan ekipmanın yıl içerisindeki kullanım sıklığı göz önünde bulundurulmalı ve periyodik kontrol aralığı işletmeye özgü olarak belirlenmelidir. İlgili yönetmeliğin “Ek-III Bakım, Onarım ve Periyodik Kontroller İle İlgili Hususlar” bölümünde yer alan madde bu periyodik kontrol süresinin işletme içerisinde hazırlanan risk değerlendirmesi ile işletme şartları göz önünde bulundurularak yeniden belirlenebileceğini göstermektedir.

1.4) Periyodik kontrol aralığı ve kriterleri standartlar ile belirlenmemiş iş ekipmanlarının periyodik kontrolleri, varsa imalatçının öngördüğü aralık ve kriterlerde yapılır. Bu hususlar, imalatçı tarafından belirlenmemiş ise iş ekipmanının periyodik kontrolü, bulunduğu işyeri ortam koşulları, kullanım sıklığı ile kullanım süresi gibi faktörler göz önünde bulundurularak, yapılacak risk değerlendirmesi sonuçlarına göre, belirlenecek aralıklarda yapılır. Belirlenen periyodik kontrol aralığının bu Yönetmelikte belirtilen istisnalar dışında bir yılı aşmaması gerekir.

Her ne kadar yönetmelikler periyodik kontrol süresinin risk değerlendirmesi ile yeniden belirlenebileceğini desteklese de uygulamaya bakıldığında tüm uyarı ve raporlamalara rağmen özellikle küçük işletmelerin kullanabildikleri azami süreleri baz aldıkları görülmektedir. Sürekli denetim ve kontrolün sağlanması gereken bu denli tehlikeli ekipmanların işletme şartlarına uygun (ekipmanın kullanım sıklığı) sürelerde kontrollerinin sağlanması gerekmektedir. İş sağlığı ve güvenliği iş kazalarını ve meslek hastalıklarını önlemeye yönelik bir disiplindir. Hiç şüphesiz ki iş kazalarının azaltılabilmesi için de çalışanların bilinçlendirilmesi şarttır ancak işverenin içinde olmadığı kararlara katılmadığı bir işletme içerisinde bunun gerçekleştirilmesi neredeyse imkansızdır. Unutmamalıdır ki “Önlemek ödemekten ucuzdur!”