Türk makine sanayisinin efsanevi merkezidir Perşembe Pazarı. Perşembe Pazarı zamanın üniversitesidir...

Türk makine sanayisinin efsanevi merkezidir Perşembe Pazarı. Perşembe Pazarı zamanın üniversitesidir, birçok ustanın diploması sıraları olmayan bu mekteptendir. Perşembe Pazarı’nda verilen mücadele sadece çırakların, kalfaların veya ustaların ekmek mücadelesi değildir; Türk sanayisinin var olma mücadelesidir.

Karaköy, eski Antik Galata semtinin modern adıdır. Liman ve ticaretin merkezi olma özelliği ile ön plana çıkmış tarih boyunca. Bizanslılar, Cenovalı tüccarlara bu bölgede yerleşme ve ticaret yapma izni vermişlerdir. 15. yüzyılda Osmanlılar’ın bölgedeki ilk dönemlerinde Galata bir İtalyan şehrinden farksız bir çehreye bürünür. 1500’lü yıllarda İspanyol engizisyonundan kaçan Sefarad Musevileri buraya yerleşmiş, ardından da Rum ve Ermeni azınlık bölgede nüfus ve aktivitelerini artırmıştır. 19. yüzyılın son çeyreğinde ise Karaköy Osmanlı’nın finans merkezi haline gelir. Voyvoda caddesi, bugünkü adıyla Bankalar caddesi, 1930’lara kadar Türkiye Cumhuriyeti’nin de mali hayatında önemli bir rol oynamıştır. İmparatorluğun iktisadi hayatında çok etkili olan Galata bankerlerinin faaliyetlerine, Şirket-i Hayriye ve tramvay şirketlerinin kuruluşuna, Abdülaziz’in düşürülmesine, 1920’lere kadar dünyanın en önemli borsaları arasında gösterilen Galata Borsası günlerine, Osmanlı Bankası’nın kuruluşu gibi dönemin önemli olaylarına tanıklık etmiştir. Osmanlı’nın son dönemlerinde ağır borçların altına girilmiş, özellikle Kırım Savaşı sonrası Ruslara ödenen savaş tazminatı Osmanlı maliyesini çok zor duruma sokmuştur. Osmanlı bu dönemde yabancı yatırımcılardan borç almaya başlar ancak bir süre sonra Osmanlı, uluslararası kuruluşlardan yeterli destek göremeyince Galata’lı bankerlere borçlanır. Bankalar caddesindeki bu ihtişamlı binaların büyük bir bölümü o zamanlar Osmanlıya yüksek faizli borç veren Galata bankerleri tarafından yaptırıldı. Voyvoda Caddesi’ne yani Galata’ya bakan ön cephede kullanılan neoklasik ve neorönesans tarzlar, dönemin Avrupa’sında bir banka merkezinden beklenen görkemi ve ağırbaşlılığı yansıtır. Perşembe Pazarı’na yani Haliç’in ötesindeki eski İstanbul’a bakan arka cephe ise çok daha hareketli, hatta oryantalist çizgiler taşır. Karaköy, yıllarca İstanbul’un en önemli üretim merkezi de oldu. Elektrik parçaları satan dükkanlar Voyvoda Caddesi’nde yer alırdı. Kemeraltı Caddesi’nde çeşitli tesisat malzemeleri bulunabilirdi. Selanik Pasajı, Karaköy alanının alışveriş merkeziydi. Dükkanlar elektronik parçalar üzerinde ihtisaslaşmıştı. Tornacıları, pik ve sarı dökmecileri, frezecileri, planyacıları, kaynakçıları, gemi makineleri tamircileri ve daha pek çok küçük işletmesiyle Türk makine sanayisinin efsanevi merkezi ise Perşembe Pazarı’ydı. Perşembe Pazarı zamanın üniversitesiydi. Birçok ustanın diploması, sıraları olmayan bu mekteptendi. Perşembe Pazarı’nda verilen mücadele sadece çırakların, kalfaların veya ustaların ekmek mücadelesi değildir; Türk sanayisinin var olma mücadelesidir. İkinci Dünya Savaşı yıllarında Türk sanayisinin alt yapısının oluştuğu Perşembe Pazarında iş hakimiyeti; azınlıkların elindeydi. 1950’li yıllarda Balkanlardan göçen ya da Anadolu’nun farklı şehirlerinden gelen pek çok insan kendini kanıtlamak için bu büyük mücadeleye dahil oldu. İş bulmak başlı başına bir sorundu. Çocuklarını, meslek edinebilecekleri Rum ve Ermeni ustaların yanına işe sokmak, aileler için inanılmaz bir mutluluktu. Perşembe Pazarı esnafı birbirine her işte destek olurdu, eksikler birlikte giderilirdi. Perşembe Pazarı baştan sona bir entegre tesis niteliği taşıyordu. Bu sanayi beldesinde torna, tesviye, freze tezgahlarını kullanarak herhangi bir mekanik parça imal etmeyi öğretmenin yanında disiplin, saygı, sosyal yaşamın gerekleri ve beşeri ilişkiler kazandırırdı. Perşembe Pazarı, meslek öğrenmek için “bir tas çorba, bir kuru şilte”ye yıllarca bir ustaya çıraklık edenlerin bu topluma bıraktığı bir mirastır. Şu günlerde ise kentsel dönüşüm planı kapsamına alınan Türkiye’nin tarihi üretim merkezi Perşembe Pazarı anılarda kalmaya hazırlanıyor.