TÜRKLERLE YAKIN TARİHİ BAĞLARI VE ORTAK KÖKLERİ OLAN MACARİSTAN, ORTA AVRUPA’DA 946 YIL SÜREN MACAR KRALLIĞI’YLA DÖNEMİNİN SÜPER GÜÇLERİNDEN BİRİYDİ. AVRUPA TARİHİ VE KÜLTÜRÜNÜN GELİŞİMİNDE ÖNEMLİ ROL OYNAYAN MACARLAR, 11’İNCİ YÜZYILDAN İTİBAREN KURDUKLARI ÜNİVERSİTELERLE AVRUPA’NIN BİLİM MERKEZLERİNDEN BİRİ OLMUŞLARDIR. İKİ DÜNYA SAVAŞI İLE BÜYÜK YIKIM YAŞAYAN MACARİSTAN, BUGÜN HALEN GEÇMİŞİN MİRASINI KORUYOR VE YÜKSEK TEKNOLOJİLİ İMALAT SANAYİSİ İLE BÖLGESİNİN GÜÇLÜ VE YÜKSELEN EKONOMİLERİNDEN BİRİ OLARAK GÖSTERİLİYOR. ÖZELLİKLE ELEKTRONİK VE ELEKTROMOBİLİTE ALANLARINDA AVRUPA’NIN SAYILI MERKEZLERİNDEN BİRİ OLAN MACARİSTAN İLE TÜRKİYE ARASINDAKİ TİCARET İSE NE YAZIK Kİ POTANSİYELİNDEN UZAK BİR SEYİR İZLİYOR.

Macar ekonomisi, çok yüksek insani gelişmişlik endeksi ve vasıflı iş gücüne sahip yüksek gelirli bir karma ekonomidir. Dünyanın 57’nci büyük ekonomisine sahip olan ülke kişi başı gelirde de 57’nci sırada bulunuyor. Dış ticarete ağırlık veren ihracata dayalı piyasa ekonomisiyle Macaristan, dünyanın 35’inci büyük ihracatçısıdır. Başlıca ekonomi kolları gıda işleme, ilaç, motorlu taşıtlar, bilgi teknolojisi, kimyasallar, metalurji, makine, elektrikli ürünler ve turizm olan Macaristan, Orta ve Doğu Avrupa'nın en büyük elektronik üreticisi olup elektronik imalat ve araştırma, ülkedeki inovasyon ve ekonomik büyümenin ana itici unsurları arasında yer alıyor. Son 20 yıl içinde Macaristan, mobil teknoloji, bilgi güvenliği ve ilgili donanım araştırmaları için önemli bir merkez haline gelmesiyle de dikkat çekiyor. 

AVRUPA TARİHİNE YÖN VEREN HALK

Bugünkü Macaristan topraklarının bilinen ilk yerleşimcileri Neolitik çağın başlarından itibaren farklı coğrafyalardan gelen kabilelerdi. Bunlar arasında Anadolu’dan, Balkanlar’dan, Güneydoğu Avrupa’dan ve hatta Rus bozkırlarından gelen yerleşimciler bulunuyordu. Bölge MÖ 5’inci yüzyılda Keltlerin etkisi altında kalırken, MÖ 1’inci yüzyılın sonlarına doğru Roma İmparatorluğu’nun hâkimiyetine giren Macaristan coğrafyası, Kavimler Göçü’nün ardından Hunların etkisiyle Avrupa’ya yönelen Gotlar, Vandallarve Alanlar gibi kavimlerin kontrolüne girdi. 370’lerde bugünkü Macar coğrafyasını da kapsayan bölgede etkili olmaya başlayan Hunlar, 434 yılında Attila’nın liderliğin-de birleşerek Avrupa Hun İmparatorluğu’nu kurdu ve 35 yıl gibi kısa bir ömrü olsa da bu konfederasyon Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasında önemli rol oynadı. Macarların kökeni ve bugünkü Macaristan coğrafyasına nereden geldikleri konusu tartışmalı olmakla birlikte, Kuzeydoğu Avrupa’da yaşayan Fin-Ugor halklarından göçebe topluluklar oldukları ve 9’uncu yüzyıldan itibaren bölgeye yerleştikleri; Macar kavminin de Ugor kavimleri ile Türk kavimlerinin kaynaşması sonucu oluştuğu genel kabul görüyor. 9’uncu yüzyılın sonlarından itibaren Arpad Hanedanı liderliğinde güç kazanan Macarlar, 1000 yılında kurulan Macar Krallığı’nı Macar Devleti’nin de kuruluşu olarak kabul ediyor. 15’inci yüzyılda Osmanlı Devleti ile mücadele eden krallık Avrupa’nın en önemli devletlerinden biri olurken, bu mücadele sırasında Habsburg Hanedanı, Roma Germen İmparatorluğu ve Avusturya İmparatorluğu’nun parçası olarak varlığını sürdüren Macar Krallığı, İkinci Dünya Savaşı’nın sonuna dek kesintilerle de olsa ayakta kalmayı başarmıştır. İkinci Dünya Savaşı’nda Almanya’nın yanında yer alan Macaristan, savaşın kaybedilmesinden sonra 4 Nisan 1945’te Rus işgaline uğramış ve 1989 yılına kadar ülkede komünist rejim devam etmiştir. Doğu Bloğu’nun çöküşüyle birlikte 23 Ekim 1989’da Macaristan Cumhuriyeti kurulmuştur.

HIZLI LİBERALLEŞME EKONOMİYİ GÜÇLENDİRDİ

1989 tarihinde parlamenter demokrasi rejimine geçen Macaristan, bu tarihten sonra merkezi planlamaya dayalı ekonomiden serbest piyasa ekonomisine geçiş amacıyla kapsamlı bir ekonomik dönüşüm süreci başlatmıştır. 31 Mart 1994 tarihin-de tam üye olmak üzere Avrupa Birliği’ne başvuran Macaristan’ın AB üyelik süreci de Macaristan ekonomisine göreceli bir dinamizm kazandırmıştır. Bu süreçte liberalleşme, özelleştirme ve istikrarın sağlanması öncelikleri oluşturmuştur. 1990’lı yılların başında dış ticaretle ilgili idari engeller kaldırılmış, doğrudan yabancı dış yatırımlar için uygun ortam yaratılmış, dövizle işlemler aşamalı olarak liberalleştirilmiş, Macar para birimi Forint 1996’da konvertibl hale getirilmiş ve dövizle işlemlerin liberalleştirilmesi süreci 2001’de tamamlanmıştır. 2004 yılında AB’ye tam üye olan Macaristan, geçtiğimiz dönemde yabancı yatırımcıların ilgi odağı olmuş, doğrudan sermaye yatırımları ve likidite girişleri ile bölge ülkelerine göre daha hızlı bir ekonomik başarım yakalamıştır. Ekonomisi ve demokrasiye geçilmesi anlamında ilerleme sağlanmış olsa da sürecin henüz tamamlanmadığı söylenebilir. Bu bağlamda özellikle, eğitim, sağlık, ulaşım, belediye hizmetleri gibi alanlara önemli miktarda devlet kaynağının aktarılması ve özellikle bu kaynakların etkinlikten uzak kullanımı, ekonomi üzerinde halen önemli yük oluşturuyor. Macaristan ihracata yönelik bir ekonomidir ve Avrupa tedarik zincirleriyle olduk-ça entegredir. Orta Doğu Avrupa'da doğrudan yabancı yatırımın önde gelen destinasyonlarından biridir ve araç, elektronik ve makine üretiminde uzmanlaşmıştır. Macaristan ekonomisinin nasıl bir seyir izleyeceği, büyük ölçüde bağımlı olduğu AB ekonomilerinin göstereceği performansla ve iç talepteki artışın büyüklüğü ile yakından ilgilidir. İhracata yönelik üretim yapan imalat sektörünün göstereceği performansın bu hususta belirleyici olacağı düşünülmektedir. Bu çerçevede, Macaristan ekonomisinin 2023 yılında GSYİH büyümesinin yüzde 1’in altında kalması da beklentiler arasında yer alıyor.

YABANCIYATIRIMLAR EKONOMİYİ BÜYÜTÜYOR

Polonya ve Çekya’nın ardından Orta Avrupa’nın en büyük üçüncü ekonomisine sahip olan Macaristan, dış ticaretinde uyguladığı liberal politikalarla ülkenin HEVIZ GÖLÜ dış ticaret hacmini de önemli ölçüde artırdı ve yıllar itibariyle ülkenin ticaret hacminde hızlı gelişmeler kaydedildi. Bununla birlikte, Macaristan dış ticaretinin büyük kısmının ülkede üretim yapan çok uluslu şirketler tarafından gerçekleştiriliyor olması, ülkenin dış ticaret hacminin uluslararası ekonomik ortamda yaşanan değişikliklerden çok daha çabuk etkilenmesine yol açıyor. Ekonomik geçiş döneminde dış ticaretin kompozisyonu da dönüşüme uğrarken, elektronik ve telekomünikasyon araçları, otomobil

“MACARİSTAN, ARZ PİYASASINA, İŞ GÜCÜ PİYASASINA, ÜNİVERSİTELERE VE LOJİSTİK İMKÂNLARA ULAŞMA AÇISINDAN ORTA AVRUPA'DAKİ EN ÇEKİCİ ÜÇ ÜLKE ARASINDA YER ALIYOR. ÜLKE, İMALAT SEKTÖRÜNDE ÖNE ÇIKAN OTOMOTİV, ELEKTRONİK, MAKİNE VE İLAÇ TEKNOLOJİLERİNİN YANI SIRA BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ, ENERJİ, LOJİSTİK, GIDA VE TURİZM SEKTÖRLERİNDE YATIRIMCILAR İÇİN HALEN ÖNEMLİ BİR ÇEKİM YARATMAYA DEVAM EDİYOR.”

 parçaları ve makineler önemli ihraç ürünleri haline geldi. İthal edilen işlenmiş ürünlerin re-export edilmesi de bu kalemlerin ihracattaki payının artmasında önemli rol oynamaya devam ediyor. Ülkenin verimli topraklarında sürdürülen modern tarım ile elde edilen hasıla da yıllar içerisinde artarken, gıda ürünleri önemli bir ihraç kalemi olmaya devam ediyor. Macaristan’ın hem ihracat hem de ithalatında makine ve taşıt araçları ilk sırada yer alıyor. Bu ürün grubunda Macaristan net ihracatçıyken, bu yapının oluşmasında çok uluslu şirketlerin Macaristan’da gerçekleştirmiş olduğu yatırımların ve bu yatırımlarla oluşturulan üretim kapasitesinin çok önemli bir payı bulunuyor. 2022 yılında 149,6 milyar dolarlık ihracatla dünyada 35’inci sırada olan ülkenin ihracat yaptığı başlıca ülkeler Almanya, Çin, Avusturya, Slovakya ve Avusturya’dır. Ülkenin ihracatında Türkiye yüzde 1,5 pay ile 18’inci sıradadır. Ülkenin 2022 yılında ihraç ettiği başlıca ürünler; otomobiller, kara yolu taşıtları için aksam ve parçalar, elektrik akümülatörleri (bunların separatörleri dâhil), otomatik bilgi işlem makineleri ve bunlara ait birimler, manyetik veya optik okuyucular, verileri koda dönüştüren ve işleyen makineler ve tedavide veya korunmada kullanılmak üzere hazırlanan dozlandırılmış ilaçlardır. 2022 yılında 158,4 milyar dolarlık ithalatla dünya ithalatında 33’üncü sırada olan ülkenin ithalat yaptığı başlıca ülkelerse Almanya, Çin, Avusturya, Rusya ve Slovakya’dır. Ülkenin ithalatında Türkiye yüzde 1 payla 19’uncu sıradadır. 2022

“GENEL OLARAK BAKILDIĞINDA, MACARİSTAN’A YÖNELİK İHRACATIMIZIN YÜZDE 97,5’İNİ SANAYİ ÜRÜNLERİ, YÜZDE 2,5’İNİ İSE TARIM ÜRÜNLERİ OLUŞTURUYOR. İHRACATIMIZDA OLDUĞU GİBİ, MACARİSTAN’DAN YAPILAN İTHALATTA DA SANAYİ ÜRÜNLERİNİN PAYI YÜKSEK İLERLİYOR.”

 yılında ithal edilen başlıca ürünler de petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar, elektrik enerjisi, kara yolu taşıtları için aksam ve parçalar, telefon cihazları, ses, görüntü veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar ve elektronik entegre devrelerdir. 

İKİLİ TİCARET BEKLENTİNİN ALTINDA GERÇEKLEŞİYOR

Türkiye ile Macaristan yüzyıllar öncesine dayanan köklü ilişkilere sahiptir. Osmanlı Devleti, Balkanlar ve Orta Avrupa’da asırlarca süren etkinliği sebebiyle Macarlarla sürekli sıcak temas hâlin-de olmuştur. 1526 yılındaki Mohaç Zaferi’nin ardından bölgede başlayan Osmanlı hâkimiyeti, 1699’daki Karlofça Anlaşması’na kadar devam etmiştir. Türkiye ve Macaristan arasındaki ilişkiler uzun yıllardır barış ve dostluk temelinde sürmektedir. Bu kapsamda ikili ticari ilişkiler de son yıllarda hızla gelişmekte-dir. 1997 yılında imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması ve Macaristan’ın 2004 yılındaki AB üyeliği sebebiyle feshedilen bu anlaşma yerine SZEGED aynı yıl imzalanan Gümrük Birliği anlaşmasının ardından yükselişe geçen ticari ilişkiler, günümüzde ne yazık ki potansiyelinden uzak bir görünüm sergilemeye devam ediyor. İkili ticarette her iki ülkenin ihracatında da sanayi ürünleri önemli yer tutarken, Türkiye’den Macaristan’a ihraç edilen başlıca ürünler otomobil ve motorlu taşıtlar, kara yolu taşıtları için yedek parçaları, demir-çelik ürünleri, alüminyum, bakır teller, plastik eşya, traktör ve mücevherat olarak öne çıkıyor. Macaristan’dan ithal edilen başlıca ürünlerse otomobil, canlı büyükbaş hayvan, kara yolu taşıtları için yedek parça, azotlu bileşikler, büro makineleri, elektronik cihazlar, havalandırma cihazları ve bilgisayarlar olarak sıralanıyor. 

MAKİNE TİCARETİNDE DE POTANSİYELİN GERİSİNDEYİZ

 Macaristan’ın makine özelinde ticaret rakamlarını incelediğimizde, BM İstatistik Bölümü verilerine göre, ülkenin makine ihracatının 2022’de yüzde 8,2 artarak 25,3 milyar dolar olarak gerçekleştiğini görüyoruz. Macaristan’ın en çok makine ihraç ettiği ülkeler sıralamasında ilk sırada 7,6 milyar dolarla Almanya yer alırken, ikinci sıradaki Hollanda 2022’de Macaristan’dan 1,9 milyar dolarlık makine alımı yaptı. Üçüncü sıradaki ABD’ye de 1,4 milyar dolarlık makine ihraç edildi. 2022’de Türkiye ise Macaristan’dan gerçekleştirdiği makine ithalatında yüzde 5,5’lik artışla 326,6 milyon dolar değerinde makine alımı yaptı. Bu dönemde Macaristan’ın Türkiye’ye gerçekleştirdiği 2 milyar dolarlık toplam ihracat içindeki makinenin payı da yüzde 16,5 olarak kayda geçti. Aynı dönemde Macaristan’ın toplam ihracatının 149,6 milyar dolar olduğunu ve makine ihracatının toplam ihracattan yüzde 16,9 pay aldığını da söyleyelim. Diğer yandan, makine ithalatının, 158,4 milyar dolarlık toplam ithalattan yüzde 15 pay aldığı Macaristan’da, 2022’de yüzde 4,5’lik artışla 23,8 milyar dolar tutarın-da makine ithal edildi. BM İstatistik Bölümü verilerine göre Macaristan’ın en fazla makine ithal ettiği ilk 10 ülke listesinin ilk sırasında 6,8 milyar dolarla Almanya yer alırken, listenin ikinci sırasında bulunan Çin’den 2 milyar dolar değerinde makine ithal edildi, üçüncü sıradaki Hollanda’dan da 1,7 milyar dolarlık makine alımı yapıldı. 

CSESZNEK 

Aynı dönemde Macaristan, Türkiye’den de yüzde 7,5’lik artışla 262,4 milyon dolar değerinde makine aldı. Bu veriyle, Macaristan’ın toplam 23,7 milyar dolarlık makine ithalatından 2022’de Türkiye’nin aldığı payın yüzde 1,1 seviyesinde gerçekleştiğini; Macaristan’ın Türkiye’den yaptığı 1,5 milyar dolarlık toplam ithalat içindeki makinenin payının ise yüzde 17 olarak kayda geçtiğini hatırlatalım. 

MACARİSTAN İLE TİCARETTE DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER 

Genellikle kültürlerine bağlı bir ülke olan Macaristan’da geleneksel tutum iş kültürüne de yansımış durumdadır. Macar iş insanları için yüz yüze görüşmek esastır. İş görüşmelerindeki hususları yazılı notlarla kayıt altına almayı tercih ederler. Görüşmelerde göz kontağını önemserler. Genellikle el sıkışmayı tercih ederler. İş toplantılarına katılırken, Macarlar normalde geleneksel giyimi tercih etmektedirler. Düzenlilik ve temizlik esastır. Her türlü resmi giyim makul görülmektedir. Kış mevsiminde koyu renkler, yaz aylarında daha açık renkler tercih edilmektedir. Çalışma saatlerinden sonra çoğu Macar iş insanı genellikle daha az resmi olarak giyinmektedir. Bununla birlikte, küçük ve orta ölçekli işletmelerde, resmi kıyafet kuralları genellikle yoktur. Gündelik iş kıyafetleri yaygındır. • Macaristan'da, özellikle yabancılarla yapılan toplantılarda dakiklik çok önemlidir. Mümkünse, planlanan toplantıdan yaklaşık 10 dakika önce hazır bulunulması tavsiye edilmektedir. Bununla birlikte, özellikle Budapeşte’de trafik yoğunluğundan dolayı bir gecikme makul görülebilmektedir. • Macarca Macaristan’ın resmi dilidir ve Macarlar için çok değerlidir. Bununla birlikte iş dili İngilizcedir ve çok farklı seviyelerde İngilizce yeteneğine sahip iş insanları mevcuttur. • Görüşmelerde bazı Macarca temel ifadelerin kullanılması olumlu bir etki oluşturabilmektedir (Jo napot kivanok: İyi günler dilerim, Köszönöm szepen: Çok teşekkür ederim gibi). • Macarlar genellikle çekingen olmamakla birlikte ilk görüşmelerde böyle bir izlenim vermektedirler. İş görüşmesi bir iş ortaklığına dönüşürse firma yetkililerini evlerine yemeğe davet edebilirler. • Macar iş insanları Noel sezonu dışında normalde hediye beklemezler. Bununla birlikte, zorunlu olmamakla birlikte küçük kurumsal hediyeler (örneğin, firmanın logosuyla kazınmış kalemler veya günlükler) veya ülkelerini temsil eden bir hediyelik eşya (el işçiliği ürünler, porselen gibi) kabul edilebilir. • Ev yemeğine davet edildiyseniz, çiçek, çikolata gibi küçük hediyelerle gidilmesi uygun görülmektedir. • Macar para birimi Forint 1996’da konvertibl hale getirilmiş ve dövizle işlemlerin liberalleştirilmesi süreci 2001’de tamamlanmıştır. 2004 yılında AB’ye tam üye olan Macaristan’da avro yerine forint kullanılmaktadır.

Kaynak: Ticaret Bakanlığı, Macaristan Pazar Bilgileri Raporu, s.41